Als dit Rwanda was, dan zou ik mijn woorden drie keer wikken en wegen. Dan zou ik schichtig over mijn schouder kijken. Dan zou ik u goed in de gaten houden, want u bent niet te vertrouwen. U kunt spion zijn, of relschopper, of nog erger. Als dit Rwanda was, Dan zouden buiten agenten in burger u en mij goed in de gaten houden. Maar waarschijnlijk zou u hier helemaal niet zitten, want iedere vriend van Victoire is een vijand van de staat, en dus loopt iedere vriend van Victoire lde kans bedreigd, gevolgd en gearresteerd te worden.
Maar we zitten niet in Rwanda, maar in Nederland. Hier gebeuren dit soort dingen niet. Toch? Of toch wel? Dat het huis van Lin hier in Zevenhuizen werd doorzocht was niet alleen een politieke blunder van formaat, maar liet ook glashelder zien dat Victoire niet veel van Nederland heeft te verwachten. Haar arrestatie, de slechte omstandigheden in de cel, ach. Mevrouw is Rwandees staatsburger. En dus is mevrouw een interne Rwandese kwestie. De Nederlandse regering wast, op aanwijzing van de amabassade in Kigali, de handen schoon en keert V de rug toe.
En als zij straks tot levenslang wordt veroordeelt, dan zegt diezelfde regering, op aanwijzing van diezelfde ambassade, dat het , tja, niet anders is. Mevrouw had een eerlijk proces. Ongelofelijke flauwekul, iedereen weet dat er gemanipuleerd wordt met bewijzen en getuigen onder druk gezet. Het gedoe met de zogenaamde bunker in de tuin is daar een prachtig voorbeeld van. Ik stond er met mijn neus bovenop toen er gegraven werd, maar zelfs met de beste wil van de wereld kon ik er achteraf een bunker in zien. Dat ‘de bunker’ uiteindelijk is gegraven door de man die later bij de politie meldde dat er een bunker lag, is ook typisch voor het Rwanda van president Kagame: niemand is te vertrouwen. Het maakt het werk van Victoire extra lastig. Ook dat is Rwanda.
Afgelopen augustus en september was ik in Kigali. Vanwege de presidentsverkiezingen. En natuurlijk ook om met Victoire te praten. Vaak zaten we buiten op de veranda terwijl achter de 1000 heuvels de zon onderging en de muskieten om ons hoofd zoemden. We dronken zoete bubbelwijn, daar is V dol op, aten kaasblokjes uit buurland Congo, ook daar is V dol op en keken over het dal naar de andere heuvel met daarop het hooggerechtshof. Daar is V inmiddels helemaal niet dol op.
Dankzij V leerde ik veel over Rwanda, de Rwandese politiek en de Rwandezen zelf.
Toen ik V voor de laatste keer in Zevenhuizen zag, was zij, weliswaar een bijzondere vrouw, want wie haalt het in zijn hersens om alles op te geven voor een onzekere en beslist onveilige toekomst- maar toen ik haar terugvond in Kigali was ze letterlijk en figuurlijk gegroeid. Haar ideeen waren vastomlijnd, haar koers helder en zo handelde ze ook. Victoire werd sterker door de strijd, niet zwakker zoals het regime ongetwijfeld had bedoeld.
De komst van V naar Rwanda betekende een grote steen in een ondiep watertje: ze veroorzaakte een enorme plons en er kwam ontzettend veel modder boven. De president voelde zich bedreigd en reageerde fel. Zijn media begonnen V zwart te maken. Hij deed hetzelfde in speeches. Daar was V dan wel weer erg dol op. Betere reclame had ze zich niet kunnen wensen.
Hoewel we allebei wisten dat V danste op de rand van de vulkaan hadden we ook veel plezier. Waar V ook ging, ze had altijd agenten achter haar aan. We hebben een dag ‘achtervolgertje pesten’ gedaan, zodat de medewerkers van V in alle rust konden verhuizen. Ik ging mee toen er een watertank gekocht moest worden. We gingen naar een expo om Rwandese kunst te zien, we gingen boodschappen doen op de markt –V was een scherp onderhandelaar: ik ging met drie keer zoveel naar huis als anders. Maar als we buiten de deur aten of dronken, dan was ze heel voorzichtig. Alleen drank uit een fles waar de dop nog vanaf moest, alleen voorverpakt eten of eten van een buffet. Daar kon namelijk niet mee worden geknoeid. Ook dat is rwanda.
Victoire liet me alle hoeken van Kigali zien: ze wist precies waar de stadsgrens was. Ze wees een keer aan: als ik verder ga dan daar, dan staan direcht de agenten naast me. Dan keek ze achterom, naar de auto of de motor die er altijd was. ’s Avonds dronken we zoete wijn en aten we laat met haar andere medewerkers die bij haar in huis woonden. Twee van hen wil ik beslist hier noemen: zonder penningmeester Alice Muhirwa en secretaris Sylvain Sibomana zou V het nog zwaarder hebben dan nu het geval is. Ook dat is Rwanda.
Eén gebeurtenis wil ik ook nog noemen omdat ik ook dit typerend voor het Rwanda van president Kagame vindt. Iets wat heel gewoon lijkt, krijgt een hele bizarre wending.
Victoire nam me een keer mee naar een buitenwijk van Kigali. Hier waren de afgelopen maanden veel huizen afgebroken, omdat ze illegaal gebouwd zouden zijn. ‘Maar’, vertelde V, de mensen konden niet anders. Zij waren verdreven uit het centrum, hun huizen waren daar van de ene op de andere dag gesloopt om plaats te maken voro glanzende kantoorgebouwen en supermarkten.
Kinderen kwamen die dag uit school en zagen niets anders dan puin. Alles was weg, ook veel ouders waren weggevlucht. Het heeft dagen geduurd voor alle ouders en kinderen elkaar weer gevonden hadden.
Die gezinnen trokken naar de buitenwijken, bouwden een nieuw huis van leem. Maar ook dat werd zonder enige waarschuwing vooraf gesloopt. Toen we daar rondliepen en Victoire me de resten van de huizen liet zien, praatte ze met wat mensen uit de wijk. Een jonge vrouw met baby vond onze komt helemaal geweldig en volgde ons de hele middag. ’s Avonds toen we zaten te eten kreeg V een telefoontje: de jonge vrouw was met haar baby opgepakt, direct nadat we vertrokken waren, samen met nog wat andere mensen. Ze moesten precies vertellen wat er was gebeurd, wat V had gezegd. Dat is Rwanda.
In Kigali worden nog elke avond busladingen soldaten uitgeladen om de stad onder de duim te houden.
In Rwanda zitten duizenden mensen in strafkampen die onder dwang hun bloed, zweet en gezondheid geven, zodat de president kan triomferen.
In Rwanda hebben duizenden mensen hun eigen strooien dak boven hun hoofd verloren, omdat de president strooien daken armoedig vindt.
In Rwanda lijdt meer dan de helft van de mensen honger omdat dit regime de welvaart niet eerlijk verdeelt.
In Rwanda durft niemand te zeggen wat hij vindt, omdat ze anders in de gevangenis komen of erger.
In Rwanda kun je alleen studeren als je lid bent van de regeringspartij, kun je alleen een goede baan krijgen als je lid bent van de regeringspartij, kun je alleen opdrachten krijgen als je een vriend bent van de president.
In Rwanda worden journalisten het land uitgeschopt, worden de meest kritische zelfs vermoord.
In Rwanda wordt de echte oppositie in de gevangenis gegooid, de meest kritsiche zelfs vermoord.
Maar Rwanda is ook een land van onmetelijke mogelijkheden. En een onmetelijke rijkdom, zo leerde ik tijdens mijn verblijf. Die rijkdom hoeven ze niet bij de buren weg te roven. De grootste rijkdom zijn namelijk de Rwandezen zelf. Hutu, Tutsi of Twa.
Tunesie laat zien wat een volk vermag te doen. Laat dit land een voorbeeld zijn voor Rwanda.
Zodat we binnen niet al te lange tijd kunnen zeggen: Tora Victoire, Stem op Victoire.