Buitenpost De Wereld 

Woensdag 18 oktober 2023

Het verkeer in Nairobi is verschrikkelijk. Wil je op tijd op een afspraak komen, dan moet je zeker een uur file bij de normale auto-reistijd rekenen. Normaal gesproken kies ik daarom voor motortaxi’s. Die zwenken behendig door het verkeer en hebben minder last van de files. Het is wel een stuk gevaarlijker dan met een autotaxi. Maar het stortte vanochtend vroeg, dus ik besloot een Uber op te roepen. Na twee minuten stond er een op de stoep.

Ik presteerde het om de hele rit -anderhalf uur voor tien kilometer-, niet ongeduldig met mijn vingers te trommelen en luid te zuchten. Ik keek uit het raampje en genoot van alles om me heen. De groen geveerde bomen, de paarse jacaranda’s, rode muren, de stalletjes op de hoek met water, fruit, koekjes en natuurlijk de mensen. De krantenverkopers die tussen de auto’s hun kranten probeerden droog te houden, de schoolkinderen in gekleurde uniformen.

De wandelaars, vanzelfsprekend de armsten van de stad, waren duidelijk in het voordeel. Zij liepen de auto’s in de file met gezwinde pas voorbij. Ze leken weinig last te hebben van de regen die van stortbui was overgegaan in een miezertje. 

De uber moest uitwijken voor een ambulance met loeiharde sirene. Dat deed de chauffeur uiterst behendig door de ambulance voor te laten gaan en er daarna direct achter te schuiven. Zo kon hij gebruik maken van de ruimte die de ambulance kreeg. Althans, dat was de bedoeling. Maar de ambulance kreeg geen centimeter meer speling dan de andere auto’s. Wie er ook in de ambulance lag, ik hoopte met heel mijn hart dat hij of zij er niet al te ernstig aan toe was. Weer een dode door het verkeer, maar dan anders …

Het werk vordert traag. Aan filmen ben ik nog niet toegekomen. Het gaat ongeveer zo. ‘Men’ belooft mij een interview, nadat ik heb uitgelegd wat de bedoeling is. De volgende dag krijg ik een appje. Wat de bedoeling was van het interview? Ik stuur een app terug. Na twee dagen radiostilte, app ik maar weer eens. Oh ja, dat is waar ook. Kan ik nog even uitleggen wat de bedoeling is? Enzovoort.

Volgens collega Patrick is iedereen bang voor Westerse journalisten. Ze zijn bang voor negatieve publiciteit. Voor journalisten is het altijd interessanter te vertellen over wat mis is dan te vertellen wat er goed gaat. Ik ben niet veel anders. Hoewel .. met overal oorlog en chaos in de wereld is het misschien verstandig positieve verhalen te schrijven. Ik ga kijken of me dat lukt.

 

Maandag 16 oktober 2023

Levensgevaarlijk dichtbevolkt zonder water

De moeder van Stoneface woont in Mathare. We mochten er (nog) niet op bezoek. Ze schaamt zich over haar huis. Vier muren van golfplaat, een dak van golfplaat en een vloer van aangestampte aarde. Haar hele leven speelt zich af in een van de armste wijken van de wereld. Ze kan er niet weg, ze wil er niet weg.

In Mathare hebben maar weinig huizen elektriciteit of water. Hoewel volgens officiële cijfers 12 procent van de huizen een tappunt heeft, komt er lang niet altijd water uit die kraan. Datzelfde geldt voor de ongeveer 250 tappunten, verspreid over de wijk, die voor algemeen gebruik zijn. Gaat de hoofdkraan dicht, dan zit Mathare zonder water. Schoon drinkwater is een basisvoorziening, maar volledig geprivatiseerd en daarom erg duur. Voor activisten als Stoneface is dat een doorn in het oog.

De cijfers van Mathare zijn veelzeggend. Het gemiddelde inkomen per maand is 10.000 KES, ofwel ongeveer 70 euro. Bijna niemand heeft een vaste baan. Er wordt onregelmatig geld verdient met klusjes. Er zijn veel winkeltjes, maar de inkomsten zijn mager.

Mathare is dichtbevolkt. Er wonen ongeveer 250.000 mensen heel dicht op elkaar. Er is veel te weinig ruimte, daarom worden er nu bovenop de bestaande bouwsels, nieuwe kamers gebouwd. Die constructies zijn levensgevaarlijk.

Er is nog een ander groot gevaar voor Mathare: brand. Een vuurtje kan in no-time omslaan in een gigantische brand. Nog maar drie weken geleden werden 70 huizen in de as gelegd. Natuurlijk is er geen water om de brand te blussen ….

Natuurlijk hebben de huizen geen eigen toilet. Daarom zijn er openbare toiletten. Per toilet moeten zo’n 200 mensen daar gebruik van maken. Ik durfde niet te kijken hoe het er uit zag. De reuk was al genoeg. Niet gek dat veel mensen het toilet maar links laten liggen en zelf een plekje zoeken in de wijk. Het stinkt er, maar veel erger; het zijn allemaal bronnen van ziektes.

Midden door de wijk stroomt de rivier Nairobi. Nou, denk je, daar hebben de mensen van Mathare geluk mee. Hier kun je baden, je kleren wassen en water halen.

Maar waar Stoneface een paar jaar geleden inderdaad nog kon zwemmen, is dat nu godsonmogelijk. Nieuwe (Chinese) bedrijven dumpen er hun afval in. Het is nu een stinkend open riool, waar niemand met een beetje verstand in gaat pootje baden. De bewoners van Mathare volgen het goede voorbeeld van de bedrijven: ook zij dumpen er hun afval in. Dus hoe verder stroomafwaarts, hoe viezer de rivier.

Zaterdag 14 oktober 2023

De wijk Mathare is een stad in een stad. Een arme stad. De meeste mensen wonen in  ‘huisjes’ van golfplaat boven op elkaar. Er is geen stromend water, geen electriciteit. Wel internet, iedereen doet alles met zijn mobieltje. Het is kruipdoor sluipdoor langs smalle, ongelijke paadjes, een hel voor mijn Keniaanse collega Patrick die mank loopt. Alleen de hoofdstraat is geasfalteerd. Hier vindt de meeste bedrijvigheid plaats: kappers, kledingwinkels, timmerlieden, kruideniers, cafeetjes, groentenverkopers, je kunt het zo gek niet verzinnen. Hier en daar hangt er een doordringende alcoholgeur. Teken dat er vlakbij van molasse drank wordt gestookt. 10 kes per fles, zeg maar een euro-dubbeltje. ‘Betaalbaar’ zegt Stoneface, die ons door het doolhof leidt. 

Twintiger Stoneface is geboren en getogen in Mathare. Hij is een van de oprichters van Mathare Social Justice Center dat zich keert tegen het ongebreidelde kapitalisme en met gebruik van de wet, de zaken in Mathare probeert te verbeteren. En zoals het een goed linkse organisatie betaamt, is het opvoeden van de jeugd een belangrijk thema. 

Stoneface neemt ons ook mee naar het huis waar hij geboren is: een golfplaten kamer van 2 x 3. Gloeiheet. Wat de huur van zo’n kamer kost? Zo’n 2000 KES (15 euro) per maand. Een kamer in een grijs betonnen flat die er bovenuit torent, kost ongeveer 10.000 KES per maand, zo’n 70 euro. Daar heb je dan wel electriciteit. Water is er ook, maar niet voor de hoogste verdiepingen. Er is geen pomp om het water omhoog te krijgen.

Water. Tja. Dat is een groot probleem. Overal in Mathare staan grote zwarte tanks. Die zouden vol water moeten zitten. Maar dat is dus niet het geval. In het beste geval gaat voor Mathare drie dagen per week de hoofdkraan open en kan er water gehaald worden. In het slechtste geval kan het weken duren.

Stoneface belooft ons zijn best te doen om mensen te zoeken voor interviews. Ter plekke besluiten we om ook een video-portret van Stoneface te maken. Iemand die de middelbare school afmaakt is in Mathare een uitzondering. Zeker als die iemand vervolgens weigert om naar de universiteit te gaan omdat de studies te ver van de realiteit staan. Die iemand verdient het om gevraagd te worden naar zijn passie, zijn motieven. ‘Jullie Europeanen noemen Gaza een openlucht gevangenis. Mathare is precies hetzelfde. Wie hier geboren is, komt er nooit meer uit.'

Het kantoor van Mathare Social Justice Centre wordt opgevrolijkt door mensen die streden voor een rechtvaardiger, anti-kapitalistische wereld.

Vrijdag 13 (!) oktober 2023

Arme mensen kijken in de sloppenwijk

Vandaag gaan we de sloppenwijk Mathare in om te kijken wat de film- en interviewmogelijkheden zijn. Patrick en ik worden begeleid door Stoneface die werkt voor de Mathare Social Justice Centre en de wijk dus door en door kent. Patrick heeft me gewaarschuwd niet te nette en schone kleren aan te trekken. Ik heb er mijn bedenkingen bij. Mensen verwachten van een witte mevrouw dat ze er netjes uitziet. 

Oh ja, er zijn reisorganisaties die toeristen een rondleiding geven in Mathare voor 65 dollar. Arme mensen kijken vanuit een busje.

GEEF NOOIT OP

Voor nu heb ik het verhaal van Patrick’s moeder. Hij verafgoodt zijn moeder. Ze was veertien toen ze haar vader verloor. Vier jaar later stierf ook haar vader. Er zat voor haar maar één ding op: trouwen. Dat was de enige manier waarop zij een thuis zou kunnen krijgen. Ze trouwde een oudere man die al twee vrouwen had. De vrouwen vormden samen één front tegen de man die ze met heel hun hart haatten. Toen er een derde vrouw op het toneel verscheen, een vrouw die jonger was dan de zes zoons van de twee vrouwen, werd ook zij het mikpunt van haat. Ze werd geslagen. Geschopt. Met messen bedreigd. Haar huis werd in brand gestoken. Haar kippen de nek omgedraaid en haar koeien gestolen. De moeder van Patrick had maar één antwoord: de as is mijn huis. Jullie haat is mijn huis. Ik kan nergens anders heen. Dus wat jullie ook doen, ik blijf. Ze kreeg zeven zoons en vier dochters. Die vormden het nieuwe fundament van haar huis.

Vaak hoorde Patrick zijn moeder huilen. Ze wilde dood. Het leven was voor haar een hel. Hij begreep dat ze verdrietig was, maar hij snapte niet waarom. De vader van Patrick had een grote boerderij, maar kon niet tegen zijn twee vrouwen op. Toen hij ziek werd, besloot hij dat zijn erfenis gelijkelijk onder al zijn zonen verdeeld moest worden. De twee eerste vrouwen protesteerden: de erfenis moest onder de vrouwen, dus in 3-en verdeeld worden. Maar vader hield voet bij stuk. De spanningen liepen op en de moeder van Patrick besloot dat het beter was als al haar kinderen het huis verlieten. De kans dat er iets met hen gebeurde, door magie of door een mes, was te groot. De kinderen vertrokken: twee kwamen terecht in Engeland, twee in de VS, de andere zeven vestigden zich in Nairobi.

De vader stierf en de erfenis werd verdeeld onder de zoons. Dochters tellen natuurlijk niet mee. Inmiddels zijn de twee eerste vrouwen en zes van hun zeven zoons gestorven. ‘Wij, de kinderen van mijn moeder, leven nog allemaal. Mijn moeder is nu 85 jaar. Ze wordt door het hele dorp als de oudste en wijste gezien. Niets gebeurt zonder haar. Ze is nog steeds een krachtige vrouw. Ik leef naar haar motto: ‘Geef nooit op’.

Donderdag 12 oktober 2023

Waterschaamte en corruptie in Nairobi

Na vliegschaamte ken ik nu ook waterschaamte. In Nairobi is een schreeuwend gebrek aan schoon drinkwater. Kapotte leidingen, vervuilde rivieren en bronnen, corruptie en natuurlijk droogte door de klimaatverandering zijn de grootste oorzaken.

In Nairobi verdienen jongensbendes een flinke cent door drinkwater duur te verkopen. Arme moeders met jonge kinderen en oude mensen zijn de dupe. De oude mensen hebben weinig ruilmiddelen voorhanden, de moeders zijn gedwongen hun lichaam aan te bieden in ruil voor schoon drinkwater voor hun kinderen.

Samen met mijn Keniaanse collega-journalist Patrick, wil ik de komende dagen gebruiken om een korte documentaire te maken over het watertekort. In de hoofdrollen: een moeder en een lid van een jongensbende. Allebei slachtoffers van gierende armoede.

Lastiger zal het worden om een overheidsfunctionaris te interviewen over corruptie.

Zoals Patrick zuchtte: ‘Corruptie is hier in Kenia volstrekt normaal. Het is onze manier van overleven. Het is overal, te beginnen bij de president. Als een witte journalist vraagt om een interview schiet iedereen direct in de verdediging. Ze zijn bang dat ze aan het corruptie-kruis worden genageld.’

Patrick beloofde dat hij zijn journalisten-netwerk zou aanspreken om toegang te krijgen tot ministeries, het waterbedrijf en de gouverneur, de belangrijkste bestuurder van Nairobi. Dat is nu bijna 24 uur geleden en ik heb nog niets gehoord. Ik ben bang dat het een rondje ‘kloppen op deuren’ wordt. Gewoon koud op bezoek en vragen om een onderhoud. Dat wordt veel wachten in kamers met te grote bankstellen, wankele tafels en onverschillige ambtenaren en misschien, heel misschien de belofte van een afspraak.

 Oh ja, die waterschaamte. In mijn hotel is een douche waarop een waarschuwing is geplakt: ‘Let’s conserve water. Precious from 300 meter underground.’ Ik douch daarom hoogstens een minuut. Dat het water ijskoud is helpt.

Het hotel heeft ook een zwembad op het dak. Daar hangt dezelfde waarschuwing. Het water lag er, daar kon ik niets aan veranderen. Ik besloot daarom maar lang baantjes te trekken. Ook dit zwemwater was ijskoud. Na twintig  minuten moest ik opgeven. Mijn vingers waren doodwit, mijn lippen ijsblauw en mijn spieren begonnen dienst te weigeren.

Voor jullie informatie: een gemiddelde Amsterdamse familie gebruikt per dag 300 tot 400 liter water. Arme families in Nairobi moeten het doen met 10 tot 20 liter per dag die ze in jerrycans moeten vervoeren; de meer welgestelden met een werkende waterleiding halen gemiddeld 100 liter water per dag uit de kraan in hun huis.

Donderdag 10 november 2022

Uitlevering Karangwa ontoelaatbaar

“Er is breed gedeelde twijfel over de onafhankelijkheid van de rechtspraak in in strafzaken tegen politieke opponenten. … Door uitlevering loopt gedaagde het risico op flagrante inbreuk op een eerlijk proces.” De Haagse rechtbank was gisteren bijzonder helder over de ontoelaatbaarheid van uitlevering van Pierre Karangwa. Het is voor het eerst dat een Nederlandse rechter uitlevering afwees.

De rechtbank was ook helder over het politiek activisme van Karangwa: “Vanwege zijn actieve lidmaatschap van FDU-Inkingi kan hij worden aangemerkt als politiek opponent van het Rwandese regime.” Deze uitspraak kan grote gevolgen hebben voor vergelijkbare zaken binnen en buiten Nederland. Actief lidmaatschap van een politieke oppositiepartij is reden om uitlevering te weigeren. 

De getuigenis van Filip Reyntjes, emeritus hoogleraar en Rwanda-kenner, speelde zeker een rol. Hij vertelde tijdens de zitting over de onbetrouwbaarheid van Rwanda, de penibele situatie van de mensenrechten en persvrijheid en de angst van het Rwandese regime voor politieke opponenten. Hij wees op de zaak van Paul Rusesabagina, door buitenlandse politici, juristen en mensenrechtenorganisaties gekenmerkt als ‘oneerlijk’. Ook is Rusesabagina gemarteld. De Haagse rechtbank nam dit mee in haar vonnis.

Daarnaast speelde Rwanda’s operatie ‘Cleaning the west’ een rol bij de uitspraak. Deze operatie heeft als doel critici van het regime in het buitenland (mond)dood te maken. Lees vooral hoofdstuk 2 van ‘Our enemies will pay the price’. Dit geeft een huiveringwekkende opsomming van Rwandese doelwitten in het buitenland.

Een niet openbaar recent FBI rapport bevestigt dat de VS al jaren wisten van Rwandese operaties in de VS tegen critici van het regime.

Karangwa nam als officier van het Rwandese leger deel aan de vredesbesprekingen in Arusha in 1993. Hij werd toen benaderd door mensen van Paul Kagames leger met de vraag of hij zich niet bij hen wilde aansluiten. In 2003 werd Karangwa opnieuw benaderd door een vooraanstaand lid van de RPF, de partij van Paul Kagame. Of hij niet naar Rwanda wilde komen? Datzelfde Rwanda dat hem dus tot twee maal toe graag in de armen sloot, verzocht toen hij eenmaal politiek actief was geworden bij FDU-Inkingi (2006) om zijn arrestatie (2012) en vervolgens om zijn uitlevering (2022). Overigens schortte er het een en ander aan dat verzoek; zo waren van een aantal beschuldigingen data, tijden en plaatsen niet duidelijk. Het ontbreken van dit soort essentiele gegevens, of verwarring erover, is ook te zien in meerdere individuele ambtsberichten. Deze berichten staan aan de basis van de beschuldigingen. 

Overigens is Pierre Claver nog niet op vrije voeten. Het Openbaar Ministerie gaat ongetwijfeld in cassatie bij de Hoge Raad en tot die tijd moet Claver in de cel blijven.

Donderdag 20 oktober 2022

Wat beslist de rechter over Pierre Karangwa: politiek actief en dus een bedreiging?

Wordt Pierre Claver Karangwa door de rechters beschouwd als een politieke activist die door het Rwandese regime als een bedreiging gezien kan worden, of zien ze hem als een gewoon lid van een oppositiepartij, die niet bijzonder actief was?

Die vraag stond centraal tijdens de zitting van de uitleverkamer, 19 oktober in het Haagse Paleis van Justitie.

Het is altijd weer een vreemde dans die wordt opgevoerd in de rechtszaal als het gaat om een genocide-zitting waarin wordt beslist of iemand kan worden uitgezet of uitgeleverd. Niet de beschuldigingen staan centraal, maar de situatie in Rwanda. Kan de beschuldigde daar een eerlijk proces krijgen? Is foltering uitgesloten? Zijn de mensenrechten gegarandeerd? Hoe is de persoonlijke situatie van de beschuldigde? Want zowel de ministers van Buitenlandse Zaken en Justitie, als het Openbaar Ministerie vinden dat in principe iemand die van genocide wordt beschuldigd, in het land zelf moet terechtstaan. Daar zijn de misdaden begaan, daar bevinden zich de meeste getuigen. Cultuur en taal zijn daarbij cruciaal.

lees hier verder

Dinsdag 3 augustus 2021

Nederlands ministerie is achterbaks

Gisteren kreeg ik via Twitter de vraag waarom ik niet over het proces van Jean Claude Iyamuremye schreef. Ik legde uit dat ik dat niet deed omdat ik niet zelf bij het proces aanwezig kon zijn. Ik mag ook Rwanda niet in om met getuigen te spreken. Ik kan alleen over het proces schrijven via de monitorrapporten en daarvan is de kwaliteit niet geweldig, zoals ook het ministerie van Buitenlandse Zaken constateerde. Heel af en toe schrijf ik over de processen van Mugimba en Iyamuremye op deze site.

Vandaag wil ik wat meer schrijven over Venant Rutunga die vorige week werd uitgeleverd. Volgens dezelfde twitteraar is Rutunga terecht naar Rwanda gestuurd. Hij had immers alle mogelijkheden om in beroep te gaan benut in Nederland. De twitteraar is duidelijk niet op de hoogte van het Nederlandse bestuursrecht dat een adequate defensie onmogelijk maakt.

Rutunga vroeg in 2000 asiel aan in Nederland. In 2003 kreeg hij van de IND te horen dat hij werd verdacht van genocide. In 2005 vond de Amsterdamse rechtbank - de enige rechtbank die inhoudelijk naar de beschuldigingen keek - dat de verdenkingen van de IND geen stand hielden. Toch greep de IND het Rwanda Project van 2008 aan om zijn dossier opnieuw tegen het licht te houden. In 2009 werd hij  opnieuw van genocide beschuldigd.

De IND hield er wel een heel kromme redenering op na: wij verdenken u  van genocide, daarom moet u worden uitgezet naar Rwanda. U bent daar veilig want u komt op geen enkele lijst van genocideverdachten voor. Ook niet bij de Gacaca en het Arusha Tribunaal. Dus de IND stuurt iemand terug die in Rwanda nergens van wordt verdacht en weet het dus beter dan heel Rwanda en het Rwandatribunaal bij elkaar.

Vervolgens komt Rutunga in de Nederlandse bestuurlijke procesmolen, waaruit geen ontsnappen is. Geen rechter kijkt meer inhoudelijk naar zijn dossier, er wordt niet getoetst of de beschuldigingen kloppen. De Raad van State neemt uiteindelijk klakkeloos de  beslissingen van de opeenvolgende rechters over: Rutunga kan worden uitgeleverd naar Rwanda. Hij kan daar rekenen op een humane behandeling en een eerlijk proces.

Nederland ondertussen doet iets heel achterbaks: in 2010 waarschuwt het Rwanda dat Rutunga onder verdenking staat. Rwanda, dat zich tot nu toe niets gelegen liet aan Rutunga, grijpt dit kado met beide handen aan en vraagt om uitlevering. In 2017, Rwanda heeft nog niet echt haast gemaakt met de stappen die tot uitlevering moeten leiden, klopt Nederland nogmaals aan de Rwandese deur. Zeg, hoe staat het met jullie uitleveringsverzoek? En oh ja, hier zijn alvast zijn medische gegevens, zodat jullie kunnen zeggen dat je goed voor hem zult zorgen. Op verzoek van de Genocide Fugitive Tracking Unit wordt Rutunga eindelijk in 2019 gearresteerd om uitgeleverd te worden.

De man heeft geen enkele kans gehad op een goede verdediging in Nederland. In Rwanda maakt hij weinig kans op een eerlijk proces, zie wat er is gebeurd met Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba. Over hen deze week meer.

Ondertussen lopen zo’n veertig door de IND-verdachten, kans om ook gedwongen terug te moeten keren naar Rwanda. 

Deze informatie van deze tekst is afkomstig van een zeer betrouwbare bron.

Text in English

Zondag 1 augustus 2021

Jean Baptiste Nyabusore in hongerstaking sinds zijn arrestatie

Jean Baptiste Nyabusore werd afgelopen donderdagochtend gearresteerd. Rwanda vraagt om zijn uitlevering. Nyabusore is direct na zijn arrestatie in hongerstaking gegaan; zijn vijf kinderen vrezen voor  hem. Als zijn gezondheid sterk achteruit gaat, zal  hij waarschijnlijk gedwongen worden gevoed. Omdat hij in een gevangenis zit, is de staat verantwoordelijk voor zijn fysieke toestand.

Afgelopen vrijdag was er een hoorzitting waarin de rechter commissaris vond dat Nyabusore vluchtgevaarlijk was. Belgie- dat vlakbij Eindhoven ligt- levert namelijk niemand uit aan Rwanda. Nyabusore moet dus de rest van de procedure in de gevangenis afwachten. Het belang van de staat Rwanda wordt boven het belang van het individu gesteld.

Nyabusore heeft altijd gezegd onschuldig te zijn. Wie zijn ambtsbericht leest, ziet in ieder geval dat dat -zoals gebruikelijk- rammelt aan alle kanten. Hij is door de IND als genocidair gebrandmerkt op basis van onzorgvuldig onderzoek, anonieme getuigen en bronnen die niet zijn te checken. 

Er is de afgelopen maanden veel te doen geweest over uitvoeringsinstanties als de IND en de Belastingdienst. Als individu maak je geen schijn van kans in de  onmogelijke bestuurlijke procedure. Vreemdelingenadvocaten publiceerden in april het schokkende rapport Ongehoord onrecht in het vreemdelingenrecht. Het toont een IND die geen enkel mededogenkent. Geen menselijke maat wil zien. Het rapport concludeert kwaadwillendheid, vooringenomenheid en een grote onwil om feiten te onderzoeken. Dezelfde kwaadwillendheid, vooringenomenheid en onwil tot  onderzoek is te zien bij de behandeling van Nyabusores dossier door de IND.

Er is grote kans dat hij inderdaad wordt uitgeleverd aan Rwanda, zeker nu het stil bleef rondom de vorige week uitleverde Rutunga. Nienmand protesteerde. Er verschenen een paar kleine berichtjes in de media op basis van een verklaring van de Rwandese ambassade in Den Haag.

Text in english

Donderdag 29 juli 2021

Rwanda ontvangt juichend door Nederland uitgeleverde man

Afgelopen maandag werd Venant Rutunga vanaf Schiphol op het vliegtuig naar Kigali gezet. Hij werd in 2010 door de IND beschuldigd van genocide, waarna Rwanda gretig zijn  dossier overnam en zijn uitlevering eiste. Hij werd in maart 2019 gearresteerd door de Nederlandse politie. Alle procedures werden doorlopen en dus werd uitlevering onvermijdelijk.

Rutunga  werd in Kigali opgevangen door de Rwandese autoriteiten en naar de gevangenis gebracht. Welke, dat weten we niet, maar hoogstwaarschijnlijk is het Nyanza. Daar zitten al twee Nederlandse Rwandezen: Jean Baptiste Mugimba en Jean Claude Iyamuremye. In staatsblad The New Times is Rutunga al schuldig bevonden. 

Natuurlijk stonden de Rwandese autoriteiten handenwrijvend op het vliegveld van Kigali. “Een klap voor de genocide-ontkenners”, zo kopt The New Times. Iedereen die kritiek heeft op het systeem is een genocide-ontkenner overigens. 

Vanochtend vroeg werd Jean Baptiste Nyabusore door de Nederlandse politie aangehouden. Hij loopt grote kans op uitlevering. Het Nederlandse systeem vindt de politieke en mensenrechtensituatie prima en dus geen belemmering. 

Wie mij een beetje volgt, weet dat er alles mankeert aan de manier waarop Nederland omgaat met degenen die door de IND van genocide worden beschuldigd. Ze komen terecht in het bestuursrecht, waar ze geen enkele kans maken. Het gaat niet over schuld of onschuld, maar of procedures goed zijn gevolgd. Afijn, we weten inmiddels -dankzij de Belastingdienst- allemaal wat dat betekent. Een inhumane, vooringenomen, arrogante behandeling. Net als de Belastingdienst is de IND doof voor elk redelijk argument, elk pleidooi. 

De Nederlandse overheid wil de mensen liever niet in Nederland berechten.Dat kost namelijk ongelofelijk veel tijd en geld. Ook zegt Nederland dat er in Rwanda betere voorwaarden zijn voor een eerlijk proces. Dat is niet waar, dat bewijzen de processen tegen Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba. Iyamuremye werd onlangs veroordeeld tot 25 jaar gevangenisstraf, ondanks elkaar tegensprekende getuigen. Voor Mugimba wordt elk ogenblik de uitspraak verwacht. 

De IND heeft in totaal  zo’n dertig tot veertig mensen op de korrel, waaronder de moeder van Victoire Ingabire.

Nederland heeft slim de vakantietijd gebruikt voor de arrestatie van Nyabusore en de uitlevering van Rutunga. Alle politici zijn met vakantie en de media zijn bezig met Corona of de Olympische Spelen.

Vanaf nu schrijf ik weer regelmatig over deze zaken. Er gebeurt te veel!

Text in English.

dinsdag 2 september 2020

Weer een Rwandese oppositieleider gearresteerd

Paul Rusesabagina, voormalig manager van hotel Milles Collines, werd dit weekend uitgeleverd door waarschijnlijk de Verenigde Arabische Emiraten. Hij werd direct na zijn landing in Kigali gearresteerd. Rusesabagina heeft de Belgische nationaliteit en woont sinds 2009 in San Antonio, Texas.

Rusesabagina wordt van veel dingen beschuldigd sinds hij het regime bekritiseert en de afgelopen jaren werden de beschuldigingen steeds heftiger. Hij zou een gewapende arm van zijn politieke partij hebben opgericht, de genocide ontkennen en een divisioniest zijn. (Waar hebben we dat eerder gehoord). Hij zou terroristische bewegingen financieel steunen en verantwoordelijk zijn voor aanslagen, ontvoeringen en moord van Rwandezen in juni en december 2018.

Ooit was Rusesabagina populair bij het regime. De film over zijn acties tijdens de genocide als hotelmanager van Milles Collines werd door president Kagame in eerste instantie zeer gewaardeerd. Dat veranderde toen hij steeds kritischer werd op het Rwandese regime. Was hij eerst taxichauffeur in Brussel, na de verschijning van zijn film in 2004, richtte hij zich meer en meer op de politiek en de mensenrechtensituatie in Rwanda. Hij richtte een eigen politieke partij op: PDR-Ihumure (Parti pour la démocratie au Rwanda) dat later opging in Mouvement Rwandais pour le Changement Democratique (RMCD).

Rusesabagina wordt in het buitenland gewaardeerd als vechter voor de mensenrechten in Rwanda. In 2005 ontving hij een hoge presidentiele onderscheiding in de VS en in 2011 kreeg hij de Lantos prijs voor de mensenrechten. Rusesabagina heeft veel goede contacten in de VS, waaronder communicatiespecialisten en spindoctors, waarvan een aantal werkte voor Barrack Obama.

Het Rwanda Investigation Bureau, (RIB) een soort Rwandese FBI, vertoonde de voormalige hotelmanager afgelopen maandag aan de door hen opgetrommelde pers. Volgens het RIB zal Rusesabagina snel voor de rechter komen om zich te verantwoorden voor zijn daden. Vraag is hoe ‘snel’ dit zal zijn. Een Rwandees, door Nederland uitgezet, zat drie jaar in een cel zonder vorm van proces, voordat hij werd vrijgelaten. Hij weet nog steeds niet wat hem boven het hoofd hangt. In Rwandese gevangenissen zitten veel mensen zonder dossier, zonder proces, aldus het Rode Kruis, dat de gevangenissen regelmatig bezoekt. Critici van het regime hoeven al helemaal niet op snelheid te rekenen. Neem de twee door Nederland in 2016 uitgeleverde Rwandezen. Hun proces verloopt al deze jaren met de snelheid van een slak. Een rechter heeft zich nog steeds niet uitgesproken.

Haatcampagne

Paul Rusesabagina wordt door (voorstanders van) het regime flink zwart gemaakt, zo leert een rondje over internet.  Rwandees staatsvod The New Times maakt het dit keer weel erg bont. Hij zou meerdere keren de genocide hebben ontkend. Een potsierlijke beschuldiging als je weet dat veel familie van zijn vrouw Tatiana, een Tutsi, werd vermoord, inclusief haar vader en moeder.

Front Liberation Nationale (FNL) wordt door het regime gezien als de gewapende tak. Vorig voorjaar werd de tweede vice-voorzitter van de RMCD gearresteerd. Hij bekende schuldig te zijn aan terroristische activiteiten. Het is vanaf hier onmogelijk te zien of deze bekentenis onder druk tot stand kwam en in hoeverre het bewijsmateriaal echt is. Rwanda heeft een geschiedenis van falsificaties en valse getuigenissen.

Rusesabagina zou terroristische activiteiten financieel steunen via zijn stichting Hotel Rwanda Rusasebagina Foundation. De stichting zou, volgens de website Tarifaa  miljoenen binnenhalen van naïeve mensen die vrede en verzoening willen voor Rwanda. De website heeft een logo dat verdacht veel lijkt op dat van de NYT.

Ook Tom Ndahiro, communicatieadviseur en goede vriend van president Kagame,  maakte al in een vroeg stadium de stichting verdacht. Ndahiro zegt dat de stichting geen geld heeft overgemaakt naar Rwanda. Hij heeft Ibuka gevraagd of zij weleens geld hebben ontvangen. ‘Nee’, zegt Ibuka. Dit is natuurlijk een lachwekkend argument. Wie een beetje is ingevoerd weet dat Ibuka zeer staatsgezind is. Een stichting voor de mensenrechten gaat daar geen geld aan geven. 

Overigens staat op de site van Ndahiro, Friends of evil, de getuigenis die Rusesabagina gaf tijdens het proces van vier Rwandezen die in Engeland waren aangeklaagd voor genocide en dreigden te worden uitgeleverd. Uiteindelijk mochten zij van de rechter in Engeland blijven. Deze getuigenis geeft veel inzicht in de geschiedenis van de voormalige hotelmanager en de manier hoe hij kijkt naar het regime. Ndahiro geeft de bekentenis de kop mee: Friend of genocidaires. 

Of de stichting veel geld heeft, valt niet snel te controleren; er hoeft alleen een RS Form 990-N ingevuld te worden en dat betekent dat de stichting, geen belasting hoeft te betalen. De stichting is gevestigd in Chicago (let op de foute spelling van de oprichter).Op de Facebook pagina is ook weinig achtergrondinformatie te vinden. 

Onhandig is het wel, dat er zo weinig transparantie is rondom zijn stichting. Het geeft kwade monden stof tot kwaadspreken.

Ingabire gearresteerd, vermist of … ?

15 juni 2020

De Rwandese overheid doet er alles aan om oppositieleider Ingabire opnieuw te kunnen beschuldigen van (steun aan) terrorisme. Afgelopen zaterdag werd haar huis doorzocht door de inlichtingendienst. Die was op zoek naar bewijsmateriaal van een crimineel netwerk. Ingabire zou in contact staan met ene Gaston Munyabugingo, die gearresteerd zou zijn terwijl hij Rwanda uit wilde vluchten om zich te voegen bij een rebellengroep. Tijdens zijn ondervraging zou hij hebben gezegd dat Ingabire bij de rebellen betrokken was. Ook de voorzitter van de Socialistische Partij, Bernard Ntaganda zou deel uitmaken van dat criminelen netwerk.

Afgelopen zaterdag werd het huis van Ingabire doorzocht en werden alle laptops en telefoons meegenomen, waardoor er in eerste instantie veel verwarring was. Niemand kon haar bereiken en dus dacht men dat ze was gearresteerd. Al heel snel stond er online een petitie die vroeg om de vrijlating van Ingabire en Ntaganda.

Maar Ingabire was niet gearresteerd. Ze was ook niet vermist. Ze zat geisoleerd thuis zonder enig communicatiemiddel. Een RFI-correspondent zocht Ingabire zondagmiddag thuis op. Volgens Ingabire waren de onderzoekers in haar huis van 4 uur ’s middags tot middernacht. Ze lazen urenlang in documenten die over haar proces gingen; uiteindelijk werden veel documenten in beslag genomen, ook documenten over haar voormalige partijgenoten in de gevangenis.

Ingabire wordt sinds haar vrijlating in oktober 2018 regelmatig ondervraagd. Haar partijleden worden gearresteerd en verdwijnen. Vorig najaar richtte ze een nieuwe partij op in de hoop op officiele erkenning.

Overbodig te zeggen dat de huiszoeking weliswaar niet onverwacht is, maar erop wijst dat de Rwandese autoriteiten -linksom of rechtsom- bezig zijn een aantal opposanten terug in de gevangenis te krijgen, waaronder dus Ingabire en Ntaganda.

Ingabire wordt dag en nacht in de gaten gehouden, veel kans om samen te spannen lijkt er dus niet.  Maar wellicht vinden de autoriteiten het veel gevaarlijker dat de oppositie  in direct contact kan staan met de media en zo de Rwandezen kan laten weten, dat ze er nog altijd zijn.    

Weer een assistent van Ingabire verdwenen

9 juni 2020

Op zondag 7 juni ging Venant Abayisenga een pakje sigaretten halen en kwam niet meer terug. Het lijkt een slechte grap, maar dat is het beslist niet. De persoonlijk assistent reageert sinds zondag 16.00 uur niet meer op telefoontjes. Victoire Ingabire heeft aangifte van vermissing gedaan. 

Niet dat het veel uitmaakt, er is nog nooit iemand opgepakt voor ontvoering of moord op leden van de FDU-Inkingi, de partij waar Ingabire tot afgelopen najaar president van was. Zij begon een nieuwe partij Dalfa Umurunzi (Development and Liberty for all), in de hoop deze wel officieel te kunnen registreren, omdat het een Rwandese partij is. Met de FDU, die de meeste leden buiten Rwanda telt, is dit nooit gelukt.

De druk op Ingabire wordt de laatste tijd opgevoerd; er wordt gevraagd om haar arrestatie, of zelfs haar dood. Aan de basis hiervan liggen beschuldigingen van Radio Inkingi en TV 250. Zij beweren dat Ingabire schuldig is aan granaataanslagen en verantwoordelijk is voor de moord op Theoneste Bapfakurera, een priester van de Hope of Jesus kerk in het Rwamagana district. Bapfakurera werd verschillende keren gestoken met een mes. Een klap met een hamer op zijn hoofd werd hem uiteindelijk fataal.

Waarschijnlijk gaat het hier om een ‘vergismoord’ en waren de daders in de veronderstelling dat ze met Théophile Ntirutwa te maken hadden, een partijlid van Ingabire en pas sinds januari vrij uit de gevangenis. Hij woont in hetzelfde dorp en heeft daar een kleine winkel. Op 11 mei drong een aantal mannen ’s avonds de winkel binnen. Zij riepen om ‘Theo’. Toevallig was de priester aanwezig in de winkel, en in de veronderstelling dat ze hem riepen, draaide hij zich om en zei: ‘Dat ben ik.’ Daarop stortten de mannen zich op de priester.

Nturitwa verstopte zich onder de toonbank en toen de winkel leeg was belde hij met de BBC, Ingabire en vroeg de ordetroepen om hulp. Deze beschouwden hem als directe verdachte en arresteerden hem.

De lijst met vermissingen en doden wordt steeds langer, over arrestaties heb ik het maar niet, dat valt niet bij te houden.

Sinds 7 juni 2020 vermist: Venant Abayisenga, persoonlijk assistent van Ingabire,               23 september 2019 doodgestoken: Syldio Dusabumuremyi, nationaal coordinator van de FDU,                                                                                                                            Sinds 15 juli 2019 vermist: Eugène Ndereyimana, assistent van Ingabire,                            8 maart 2019, dood gevonden aan de rand van het Giswah-woud: Anselme Mutuyimana, assistent van Ingabire,                                                                                                     Sinds 7 oktober 2018 vermist: Boniface Twagirimana, vice-voorzitter FDU,                         mei 2017, dood gevonden bij het Nyamata ziekenhuis: Jean Damascene Habarugira, lokaal vertegenwoordiger van de FDU,                                                                                  Sinds maart 2016 vermist: Illuminee Iragena, lid FDU en vriend van Ingabire.

Het spreekt voor zich dat Human Rights Watch en Amnesty International hun zorg uitspreken over de vermissingen en de (onbestrafte) moorden.

Rwanda: Kagame kweekt een bevolking van lafaards

28 april 2020

En weer is een minister ontslagen. Dit keer de minister van Binnenlandse veiligheid en voormalige legerleider Generaal Nyamvuma. Hij wordt beschuldigd van corruptie. Het is de vijfde minister binnen enkele maanden. 

De minister van Volksgezondheid werd ontslagen omdat ze fouten maakte en loog over het aantal testen. En dat was niet voor de eerste keer, aldus president Paul Kagame. De minister van Justitie werd ontslagen omdat hij weigerde door een detectiepoortje te lopen en vervolgens de bewaakster in elkaar sloeg toen ze het beleefd waagde hem er op te attenderen, dat die poortjes er niet voor niets stonden. De minister van Onderwijs werd ontslagen omdat hij geld aannam van een school die een slechte beoordeling kreeg en daarom laag op de lijst kwam. Voor 500 euro werd de plaats op de lijst een stuk beter. De minister van Buitenlandse Zaken werd ontslagen omdat hij er een eigen mening op na hield.

Hè? Ja. De minister van Buitenlandse Zaken had eigen ideeen en die waren niet in lijn met de officiele politiek. Een moedig man, deze ex-minister. Hij wist natuurlijk donders goed dat een eigen mening niet erg wordt gewaardeerd in Rwanda. Hij leidde de gesprekken tussen Oeganda en Rwanda. Beide landen, eens goed bevriend, gaan al een poosje rollebollend op straat met dichte grenzen tot gevolg en dat is schadelijk voor de Rwandese economie. 

Wat is hier aan de hand? Waarom ontslaat Kagame binnen een paar maanden mensen, die hem al lange tijd ‘dienden’. In een speech van februari 2020, waarin hij praat over de eerste drie ministers die werden ontslagen, hakt de president in op de leiders. Hun incompetentie zorgt ervoor dat doelen niet bereikt worden. ‘Ze hebben de vaardigheden maar vertonen slecht gedrag.’ 

Kagame was boos dat ministers keer op keer in de fout konden gaan, omdat anderen wegkeken. Omdat er gelogen werd. ‘Hoe kunnen we de problemen aanpakken als we de waarheid niet kunnen zeggen?’

Nou, dat is nogal wiedes meneer de president. In uw land worden mensen vermoord die er een eigen mening op na houden. Worden mensen gearresteerd, omdat ze de Hutu-doden tijdens de genocide willen eren, worden kritsche journalisten de mond gesnoerd, worden daklozen opgepakt en gevangen gezet. (ik kan nog wel even doorgaan). Wie de waarheid vertelt, loopt de kans zich de woede van de president op de hals te halen.

Het is uw autoritaire dictatoriale gedrag, meneer de president, dat ervoor zorgt dat mensen doodsbenauwd zijn om de waarheid te zeggen. Het zorgt ervoor dat problemen groter worden in plaats van kleiner. Het zorgt ervoor dat mensen elkaar wantrouwen, en bang zijn van de autoriteiten. De waarheid is ver te zoeken in uw land, omdat de leugens beschermen. Liegen betekent leven, macht, geld. Liegen betekent familie in veiligheid, een goeie baan. Een president die zichzelf de enige vindt met voldoende kwaliteiten om zijn land te beschermen, kweekt een bevolking van lafaards.

Ik zou mijn ogen uit mijn hoofd liegen als ik in Rwanda zou leven. Dat weet ik wel. Mensen die er -ondanks alles- toch de waarheid durven zeggen, zijn helden.

24 april 2020

Rwanda: Lukrake arrestaties en journalisten in gevaar

De Rwandese autoriteiten misbruiken de lockdown in Rwanda om willekeurig mensen te arresteren en vast te houden, aldus Human Rights Watch. Het lijkt er ook op dat de overheid haar eigen mensen niet meer in de hand heeft. Zo zijn er verschillende berichten dat soldaten die de regels van de lockdown moeten handhaven, van de burgers stelen en vrouwen verkrachten. Journalisten en bloggers die erover berichten worden gearresteerd. 

Journalisten en bloggers die kritisch berichten over de situatie in hun land zijn opnieuw doelwit van het regime. Vier bloggers die berichtten over de verkrachtingen en over de gevolgen van de lockdown voor de kwetsbare groepen in Rwanda werden begin april gearresteerd. Twee van hen hadden straatinterviews gevoerd over de misdragingen van de soldaten. Ze kregen te horen dat de mensen honger hadden. Daarop besloten de bloggers de helpende hand te bieden met een busje vol etenswaar. Die werd prompt in beslag genomen door RIB (Rwanda Investigation Bureau). De bloggers werden gearresteerd. 

Volgens de Rwandese autoriteiten zijn bloggers geen journalisten en mogen ze geen straatinterviews doen. Dat is natuurlijk je reinste flauwekul. Net zulke flauwekul als zeggen dat hun arrestaties niets te maken hebben met hun werk. 

Journalisten en bloggers die probeerden uit te vinden wie profiteerden van het gratis voedselpakket voor 20.000 gezinnen, werden gearresteerd.

Voor Rwanda, dat allerlei mensenrechten  en persvrijheid convenanten heeft ondertekend, zijn die convenanten dus niets meer dan papier, die de autoriteiten als het hen uitkomt, in hun toilet hangen. 

De willekeurige arrestaties zijn een grote zorg. De politie gaat heel ver: ze arresteren zelfs mensen die op straat zijn om eten te kopen en naar de bank te gaan. Vervolgens worden die mensen wel in overvolle trucks (!) naar het stadium vervoerd, waar ze gedwongen worden uren in de zon te zitten, zonder eten en drinken. Ze zitten wel 1,5 meter uit elkaar. Dat weer wel.

Volgens Human Rights Watch gebruiken de Rwandese autoriteiten dictatoriale methoden om Covid-19 bestrijden. Het was natuurlijk te verwachten. De president gebruikt elke methode om zijn land voor iets ergs te behoeden, of het nu de FDLR is, politieke opponenten of Covid-19. Het is alleen jammer dat hij niet ziet dat zijn methoden erger zijn dan de problemen waartegen hij de Rwandezen wil beschermen. Alsof hij een gezonde burger uit voorzorg een mondkapje opdoet, maar niet in de gaten heeft dat die burger door dat mondkapje niet kan ademen. En dus stikt.

Overigens zijn in Rwanda cartoons verboden die de autoriteiten op de hak nemen, en dus vernederen!

20 april 2020

Nooit meer saai

Vorige week heb ik iedereen tot op het bot verveeld met de notulen van de ministerraad uit 1994. Ik beloof, dit zal ik niet meer doen. Het was het gevolg van zoeken naar betekenis en zingeving: ik werk dus ik heb zin, ik werk niet dus ik ben zinloos. Het saai optikken was een niet geslaagde zoektocht naar betekenis.

Ik ben niet de enige zoekende in dit Corona-tijdperk. Plotseling kan weinig meer, is er weinig meer te doen. Vergaderingen, onverwachte ontmoetingen, we zijn sociaal drooggelegd. Langzaam wordt duidelijk dat Covid nog lang bij ons zal zijn. Plannen wordt lastig, zeker naar bijvoorbeeld DRC. 

Nog net voor Corona stuurde ik een subsidieverzoek naar Money Trail. Ik wilde onderzoek gaan doen in Masisi, Oost-Congo. Vorige week kreeg ik te horen dat mijn verzoek was gehonoreerd. Hoera! Maar er was direct de vraag in dezelfde mail, hoe Corona van invloed zou zijn op mijn project. Daar moet ik dus nog eens goed over nadenken. 

Waar echtgenoot en ik ook over na moeten denken is: blijven we in Nederland, of gaan we over een maandje naar Frankrijk. Ik ben zeer voor vertrek. Ik heb de vage hoop dat Corona op het Franse platteland niet bestaat. Dat herten en wilde zwijnen op hun voorhoofd wijzen: ‘Jullie zijn gek, Covid-19? Daar hebben wij nog nooit van gehoord.’

In de praktijk verandert er niet veel, behalve dat we daar eindeloos veel meer tuin hebben en dus veel meer bewegingsvrijheid. Ik zie ook nog niet dat er midden in de bossen een gendarme opduikt, die me naar mijn briefje vraagt. Net als in Nederland, zal ik daar een keer in de week mijn boodschappen doen. Er is één maar: er zal weer gemaaid moeten worden. Heel veel gemaaid. En gesnoeid. Heel veel gesnoeid. En onkruid gewied.

Notulen ministerraad 1994

In februari dit jaar was ik een aantal dagen op ons nationaal Archief om de notulen van de ministerraad te bekijken. Ik wilde weten hoe er over Rwanda werd gepraat en wat er was besloten. Dit is de conclusie:

De notulen van de ministerraad maken duidelijk dat Jan Pronk alleen stond in zijn wens  manschappen te sturen naar Rwanda. Geen van de andere ministers wilden het risico nemen dat er militairen gedood zouden worden, net als de tien Belgen op 7 april 1994. Terwijl in Rwanda de aarde rood kleurt van het bloed en honderdduizenden vluchtelingen een heenkomen zoeken, vergaderen de Nederlandse ministers, schuiven besluiten op de lange baan, vragen om rapporten die niet geschreven worden. Uiteindelijk stuurt Nederland als de genocide al achter de rug is, wat materieel. Tien Nederlandse soldaten waren najaar 1993 actief langs de grens van Oeganda en Rwanda. In augustus 1994 gingen zo’n 100 Nederlandse soldaten naar de vluchtelingenkampen rond Goma: operation Provide Care. Ze bleven er ongeveer een maand.

Hier is meer te lezen over de notulen van de ministerraad

Vrijdag 27 maart 2020

Afrika houdt de adem in

In de DRC werd op 10 maart de eerste Corona-besmetting geconstateerd. Nu zijn er 54 besmettingen, waarvan de meeste in Kinshasa. Inmiddels is het virus wel het land overgestoken want ook in Noord-Kivu in het oosten werd een besmettingsgeval geteld. Overigens zijn er in het aangrenzende Rwanda ook 50 besmettingen geteld, dus het virus is niet ver weg. 

Hoe kan het dat in de VS er gisteren een dramatisch aantal van 20.000 besmettingen bijkwam, (dat zijn 834 zieken per uur), terwijl in Kinshasa en Rwanda het aantal redelijk beperkt blijft?  Zou het toch zo zijn dat het virus zich minder snel verspreid in de warmte? Of zijn zwarte mensen meer virus-bestendig? Natuurlijk wordt in Kinshasa nauwelijks getest. Maar als het virus daadwerkelijk door de straten van Kinshasa waart, dan zou het dodental fiks moeten zijn

In Benin zijn er nu 5 besmettingen geteld, niemand is nog gestorven. Wel buitelen de middeltjes tegen het virus over elkaar: Apivirine, Chloroquine en natuurlijk bieden talloze traditionele genezers hun diensten aan. Er zijn wel doden te betreuren die zijdelings met het virus te maken hebben. Op een van de universiteit van Cotonou werd een student per ongeluk neergeschoten door de politie toen ze rebellerende studenten uit elkaar wilde jagen. En de Togolese grenswachten schoten een Beninois neer die illegaal de grens over wilde. 

Overigens heeft Rwanda een heel eigen kijk op het straffen van mensen die de strenge regels aan hun laars lappen. Twee mannen werden doodgeschoten toen ze buiten waren zonder geldige reden. 

Ook opmerkelijk: in februari werd de Rwandese minister van gezondheid ontslagen vanwege corruptie en leugens over voldoende testmogelijkheden. Dat blijkt te horen bij dit ministerschap: haar voorganger werd in 2016 ook vanwege corruptie ontslagen. 

In totaal zijn er op het Afrikaanse continent 48 landen die het virus hebben. Ik had verwacht dat het virus in Afrika als een wilde om zich heen zou slaan en dat de doden zich zouden opstapelen. Maar dat lijkt vooralsnog niet het geval. Ja, in Zuid-Afrika werden gisteren de eerste twee doden geteld en zijn er 1000 besmettingen, maar dat valt in het niet bij de chaos in New York, Spanje en Italië. Maar waarschijnlijk is dit de stilte voor de storm en breekt volgende week het virus pas echt goed door in Afrika.

Woensdag 18 maart 2020

Corona en Sub-Sahara Afrika

Ook in Afrika is het virus gearriveerd zoals in Rwanda, Ethiopie, Senegal, Ghana, Zuid-Afrika, Burkina Faso, Nigeria en Burundi. Dat wordt een totale ramp. Om heel veel redenen. Afrikanen zich verplaatsen zich bijvoorbeeld bovenop elkaar gepropt in snikhete busjes, omdat dit goedkoop is.  Veel markten zijn overvol en mensen moeten zich met de ellebogen een weg banen. Hele families wonen bij elkaar in een kleine ruimte: baby’s en opa’s en oma’s incluis. En wat te denken van het gebrek aan water? Wij draaien de kraan open en wassen braaf onze handen. In veel landen in Afrika is stromend water niet voorhanden. Laat staan dure handgel. De straatarme Afrikanen hebben geen geld om naar goede ziekenhuizen te gaan. Er zijn natuurlijk so wie so te weinig goed uitgeruste ziekenhuizen. De situatie lijkt op dit moment het meest dreigend in Zuid-Afrika. Daar zijn 7 miljoen mensen met HIV geïnfecteerd, waarvan 2 miljoen geen enkele behandeling hebben.  Mensen met HIV krijgen eerder longontsteking en zijn daarom extra kwetsbaar voor het virus.  Zo’n 82 procent van de Zuid-Afrikanen heeft geen ziektekostenverzekering en is dus aangewezen op onderbezette, overvolle staatsziekenhuizen. Witte -relatief rijke- mensen achter hun hoge hekken, zullen veel minder lijden onder het virus, dan de arme zwarte bevolking in de townships.

Wat de situatie nog veel erger maakt: Afrikanen zijn geneigd in sprookjes en geruchten te geloven. Van hoog tot laag. Radio trottoir werkt over zo zie ik op de verschillende Afrikaanse appgroepen waarvan ik lid ben. Zo zou er een Italiaanse zijn in het noorden van Benin die twee keer negatief was getest maar een derde keer toch positief testte. Bij navraag bleek er geen Italiaanse te bestaan. Vaak wordt de overheid ervan beschuldigd de zaken te verdoezelen, hun mensen te misleiden. Toen er nog geen besmettingen waren in Afrika, werd vrolijk geroepen dat zwarte mensen imuun waren. Dat is dus niet het geval zoals nu blijkt. 

Dit wordt beslist vervolgd.

Het ongelofelijke verhaal van …. Kizito Mihigo

Gevierd! Verguist! Vermoord?

Kizito Mihigo wordt aanstaande zaterdag begraven. Wat de oorzaak van zijn dood ook is, de Rwandese politie is er verantwoordelijk voor. Hij is het zoveelste slachtoffer van een regime dat geen oppositie en kritiek duldt.  Voor preisent Kagame zal zijn dood voor altijd een wrang randje hebben: iedere Rwandees denkt voortaan bij het zingen van het volkslied aan de zanger die het hielp componeren. Aanstaande zaterdag wordt Kizito begraven in Kigali.

Dit is het ongelofelijke verhaal van Kizito Mihigo.

Hij was het derde kind van Buguzi en Libagiza en zag in juli 1981 voor het eerst de zon achter een van de duizend heuvels opkomen in de zuidelijke provincie van Rwanda. Hij was een ernstig kind en de kerk werd voor hem een warm nest. Hier werd gezongen en gedanst. Hij voelde zich veilig tussen de warm bewegende lichamen van zijn ouders en dorpsgenoten. De wanhopige blikken van Jezus aan het kruis zong hij weg in zijn eigen composities toen hij negen was. Natuurlijk moest hij priester worden. Dat stond vast. Het kleinseminarie van Butare ontving hem met open armen.

Hij is twaalf als het toestel met de presidenten van Rwanda en Burundi door een raket naar beneden wordt geschoten. Het startsein van de genocide. 

op de vlucht naar Burundi

Kizito verliest allebei zijn ouders en vlucht met het restant van zijn familie naar Burundi. Hij is verdrietig, maar vooral kwaad. Hij wil wraak. Hij wil vechten, samen met het Rwandese patriottische leger onder leiding van Paul Kagame. Maar het lukt hem niet om zich aan te sluiten. Na de genocide gaat hij braaf naar de middelbare school en meldt zich daarna bij het groot seminarie. Hij wil nog steeds priester worden.

Maar de muziek kruipt waar het niet gaan kan en Kizito hangt zijn soutane aan de wilgen. En niet zonder succes. Kizito’s muzikale talent wordt opgemerkt. Hij mag zelfs meeschrijven aan het Rwandese volkslied. Kizito gelooft namelijk niet alleen met hart en ziel in de muziek, hij gelooft ook in zijn held Paul Kagame. Ook dat gaat niet onopgemerkt. Hij mag gaan studeren in Parijs dankzij steun van de Rwandese president. Hij studeert er orgel en compositieleer en verhuist naar België, waar hij een veelgevraagd musicus wordt van religieuze muziek.

Daar leert hij een hulporganisatie kennen die ijvert voor verzoening in Rwanda en samen organiseren ze in Brussel een Vredesmis voor Afrika. We schrijven dan 2007. Ook organiseert hij regelmatig concerten voor slachtoffers van geweld over de hele wereld. Enkele jaren later vindt hij het tijd voor zijn eigen hulporganisatie, de Kizito Mihingo Peace Foundation. Niet erg origineel, maar wel verstandig gezien zijn populariteit binnen de Afrikaanse gemeenschap. Als het even kan, gaat Kizito naar een concert van Bach of Händel, zijn grote favorieten of pakt hij in een verloren uur een filmpje.

terug naar Rwanda

Als Kizito in 2011 besluit terug naar Rwanda te gaan, levert hem dat geen windeieren op. Weer krijgt hij veel support van Kagame, zodat hij op alle belangrijke nationale gelegenheden mag zingen, natuurlijk ook het volkslied waar hij jaren eerder aan had meegecomponeerd.

Ook zijn eigen NGO boert goed: samen met de overheid, de Amerikaanse ambassade en World Vision International (een christelijke NGO) organiseert hij een toer langs scholen en gevangenissen. Het draait allemaal om vrede en verzoening, dat vindt hij van groot belang in het door de genocide getraumatiseerde Rwanda. Ook dit blijft niet onopgemerkt, in 2011 krijgt hij van Jeannette Kagame een vredesprijs uitgereikt. Twee jaar later staat zijn NGO in de top-10 van Rwanda en krijgt hij weer een prijs en een geldbedrag van maar liefst 8 miljoen Rwandese francs, zo’n duizend euro.

De ster van Kizito blijft rijzen. Hij krijgt zelfs een eigen TV-programma waarin hij in discussie gaat over zijn muziek met gevangenen en studenten.

Natuurlijk leveren zijn stevige banden met het regime ook fronsende wenkbrauwen op. Maar dat is een minderheid. Kizito is inmiddels de meest populaire zanger van Rwanda, zijn religieuze concerten trekken talloze fans. En hij ziet er ook nog eens goed uit.  Zo wordt hij in 2013 tot een van de meest begeerde vrijgezellen uitgeroepen.

geliefd bij de president

Begin 2014 staat Kizito op een eenzame Olympus. Hij is gevierd, geliefd bij de president, bejubeld door zijn fans. Maar bij Kizito begint de bewondering voor zijn president langzaam af te bladderen. Hij begrijpt niet waarom Kagame zo hard met zijn tegenstanders omspringt. Voor Kizito is iedereen mens. Zijn Bijbel en zijn president hebben steeds minder met elkaar gemeen.

En dan schrijft hij in maart 2014 een lied dat inslaat als een bom. Hij zingt dat hij ook bidt voor de doden die officieel niet slachtoffer waren van de genocide. Het is een directe verwijzing naar de moorden, begaan door het Rwandese patriottisch front. Dit is officieel verboden in Rwanda. Er is een genocide tegen de Tutsi’s geweest. Andere slachtoffers waren incidenten. Ook levert hij in het lied kritiek op de president zelf die wilde dat alle Hutu’s zich zouden verontschuldigen voor hun deelname aan de genocide. Ook de kinderen die nog niet waren geboren.

gedwongen schuldbekentenis

Daarna was het niet een kwestie of, maar wanneer Kizito zou worden gearresteerd. Dat was een maand later. Op 4 april werd hij in alle stilte weggevoerd en vastgehouden op een onbekende lokatie; iedereen weet wat er dan gebeurt: je wordt onder druk gezet met pijnlijke middelen. Een week later maakte de politie bekend dat hij was gearresteerd omdat hij terroristische aanslagen zou beramen en zou samen werken met de FDLR en de oppositiepartij RNC om het regime omver te werpen. Kizito wordt door de president en de staatsmedia in de ban gedaan. Zijn muziek wordt niet meer gedraaid. Mensen die Kizito goed kenden, zijn verbijsterd. De gelovige zanger had nog nooit met geweld te maken gehad, laat staan dat hij staatsgevaarlijke acties zou bedenken.

Kizito vertelde later aan Human Rights Watch dat hij werd gedwongen schuld te bekennen. 

Zijn arrestatie zorgde voor grote beroering in Rwanda, maar ook in het buitenland. Maar zoals gebruikelijk haalt Kagame daar zijn schouders over op. Hij doet er zelfs een schepje bovenop door te beloven door te gaan met het arresteren en doden van mensen die de staatsveiligheid bedreigen.

Uiteindelijk wordt Kizito schuldig bevonden aan het formeren van een criminele bende, samenzwering voor het plegen van moord en tegen de regering. Hij krijgt tien jaar gevangenisstraf. Hij wordt vrijgesproken van terrorisme, daarvoor was te weinig bewijs. Mensenrechtenorganisaties oordeelden dat het proces veel te wensen overliet. Waar hebben we dat eerder gehoord.

onder druk gezet

Kizito zit uiteindelijk vier jaar vast; in september 2018 wordt hij samen met Victoire Ingabire en nog 2000 andere gevangen vrijgelaten. Kagame schenkt hen gratie. Maar wat is gratie in Rwanda. Je moet op je hoede zijn, geen kritiek leveren, je regelmatig melden bij de Rwandese inlichtingendienst, kortom op spitsroeden lopen.

Kizito is bang. Hij vertelt Human Rights Watch dat hij onder druk wordt gezet om valse verklaringen te geven over politieke opponenten van Kagame. Dat wil hij absoluut niet.

Hij besluit naar het buitenland te vluchten. Dat wordt hem fataal. Hij wordt gearresteerd bij de Burundese grens op 14 februari. Volgens de politie zou hij illegaal de grens over willen naar Burundi en verschillende mensen hebben omgekocht. Ook zou hij de regels van zijn vrijlating hebben geschonden.

Op 17 februari wordt de zanger dood in zijn cel gevonden. Zelfmoord, zegt de politie; hij heeft zichzelf opgehangen met zijn lakens. Natuurlijk is hij gemarteld, zeggen de tegenstanders van Kagame.

Autopsie moet uitwijzen wat precies de oorzaak is van zijn dood. Het is nog niet duidelijk of dit al is gebeurd en of het rapport wordt vrijgegeven. Natuurlijk is de Rwandese politie verantwoordelijk voor zijn dood. Hij zat immers bij hen in een cel. Hij is overigens niet de eerste die sterft in een Rwandese politiecel.

Voor Kagame zal zijn dood voor altijd een wrang randje hebben: iedere Rwandees denkt voortaan bij het zingen van het volkslied aan de zanger die het hielp componeren.

Uit het lied waar alles mee begon:  Igisobanuri cy’urupfu (De betekenis van de dood)

"Hoewel ik wees werd door de genocide, verloor ik niet het gevoel voor anderen. Hun levens werden genomen, maar ze mochten zich geen slachtoffers van de genocide noemen. Maar ook deze broeders en zusters zijn mensen. Ik bid voor hen. Ik stel ze gerust. Ik hou ze in herinnering. De dood is nooit goed. Niet bij genocide, oorlog of wraak."

28 november 2019

Slepende processen, slechte monitoring

Iyamuremye’s bezoek mag maar 15 minuten blijven, Mugimba’s ziektekostenverzekering wordt niet verlengd zodat hij dagen zonder medicijnen zit. De monitorrapporten van ICJ komen met horten en stoten en zijn niets meer dan een verslag van zittingen en gesprekken. Beloofde analyses blijven uit. 

Drie jaar na hun uitlevering, november 2016, slepen de processen in Rwanda tegen Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba zich nog steeds in een slakkentempo voort. 

Om een indruk te krijgen: op 8 juli dit jaar vraagt de verdediging van Iyamuremye of er een video-conferentie georganiseerd kan worden om drie getuigen te horen die in Brussel wonen. Omdat het de eerste keer is dat zoiets gebeurt bij een uitlevering, vragen de rechters om bedenktijd en verdagen de zitting naar 25 juli. Op de zitting wordt duidelijk dat de rechters meer informatie nodig hebben en dus wordt er doodleuk verdaagd naar 25 september. Dan hebben de rechters wel een beslissing genomen: de videoconferentie mag gehouden worden, het ministerie van Justitie betaalt en de getuigen mogen worden beschermd gezien het politieke klimaat in Brussel (!). De zitting wordt vervolgens verdaagd naar 5 november. Het besluit over de videoconferentie heeft dus alles bij elkaar zo’n vijf maanden geduurd. 

Het laatste verslag van Mugimba gaat over de maand juli. Dat is dus bijna een half jaar geleden! Wel hebben ze deze zomer bezoek gekregen van de Nederlandse ambassade. Die beloofde in het vervolg twee keer per jaar langs te zullen komen. Met zo’n afspraak lijkt het er niet op dat Nederland de kans groot acht dat ze binnenkort vrij zullen komen. 

Omdat de monitorverslagen maanden op zich laten wachten, is het de vraag of Nederland wel goed kan controleren wat er gebeurt in Rwanda. Het ministerie van Justitie zegt immers dat ze in de gaten houdt wat er gebeurt aan de hand van deze rapporten. 

Voorjaar 2018 werd ICJ door Nederland op het matje geroepen over de onregelmatige verschijning van de verslagen en het ontbreken van analyses. ICJ beloofde beterschap; er verscheen een enkele nietszeggende analyse en daarna werd het stil. Gevraagd naar de analyses bij ons ministerie van Justitie blijft het ook stil. Ik ga er van uit dat ook zij hierover niet beschikken.

In een Kamerbrief van 27 maart 2019 schrijft de minister van Justitie dat ‘In 2019 nadere invulling zal plaatsvinden van de samenwerking, waarbij ook naar de vorm en aard van de door ICJ aan te leveren analyses zal worden gekeken.’

Navraag bij het ministerie leert dat er nog weinig nader is ingevuld: ‘Dit traject is nog gaande’. Het is nu eind november. De kans dat er in december iets nog ‘nader wordt ingevuld’ lijkt me klein. 

25 november 2019

Kritiek op palmolieproject in DRC 

Hoe ingewikkeld het is om ‘goed te doen’ via ontwikkelingssteun blijkt wel uit de palmolieplantages van Feronia in DRC. Human Rights Watch kwam vandaag met een rapport waarin duurzaamheid en arbeidsomstandigheden er slecht vanaf komen. Werknemers worden impotent door het werken met pesticiden, afvalwater wordt onverwerkt gedumpt en dagloners verdienen minder dan 10 euro per maand.

In 2015 besloten 4 ontwikkelingsbanken, waaronder het Nederlandse FMO en het Belgische BIO-Invest, het noodlijdende bedrijf een lening te geven van 50 miljoen dollar. Feronia is een Canadees bedrijf, de Congolese plantages worden gerund door partner Plantations et Huileries du CONGO (PHC). 

Hoogste standaard

De lening zou zekerheid geven aan zo’n 3800 vaste banen en maar liefst 45.000 mensen zouden direct profiteren van de financiele injectie. Niet gering in een land waar 82 procent van de bevolking geen baan heeft en 63 procent van de bevolking onder de armoede grens leeft. Daarnaast zou het project bijdragen aan de bouw van ziekenhuizen, wegen, huizen, scholen en watervoorzieningen bij alle drie de plantages in de provincies Equateur en Orientale. Met meer dan 40 actieplannen moesten de plantages gaan voldoen aan de hoogste sociale en milieustandaarden. 

Nog voor de ondertekening van het contract, was er kritiek van lokale en internationale organisaties: tussen lokale gemeenschappen en de plantages zouden landconflicten kunnen escaleren. Ook de beroerde arbeidsomstandigheden waren reden tot zorg.

Geen respect voor milieu en arbeiders

Anno 2019 lijkt er weinig van de beloften te zijn waargemaakt. Felonia respecteert de lokale gemeenschappen niet, noch de rechten van arbeiders. De vier ontwikkelingsbanken slagen er niet in de houding van Felonia te veranderen, aldus HRW. De loonverschillen tussen een vaste arbeider (gemiddeld 2,70 euro per dag) en een dagloner (minder dan 10 euro per maand) zijn enorm. Met name vrouwelijke dagloners zijn de dupe: zij verdienen zo’n 6,50 euro per maand. 

De palmen worden regelmatig besproeid met pesticiden, waarvan drie middelen als kankerverwekkend worden beschouwd door de Wereldgezondheidsorganisatie. De arbeiders doen dit werkt zonder beschermende kleding. Twee op de drie arbeiders die dit werk doen, werden impotent. Daarnaast krijgen ze blaren, puisten, oogproblemen en huidirritaties. Een bedrijfsarts verwoordt het dilemma aldus: ‘Dit werk is niet goed, maar het is beter dan werkloosheid.’

Vergt nog jaren van hard werken

In een gezamenlijke reactie verweren de vier banken zich. De afgelopen zes jaar is er 100 miljoen dollar geïnvesteerd, nadat de vorige eigenaar doodleuk was weggewandeld. Het bedrijf was ernstig verwaarloosd, 8.000 banen liepen gevaar, huizen waren in verval, net als de medische voorzieningen. Nu zijn de lonen verdrievoudigd, worden de arbeiderswoningen gerenoveerd, zijn er 72 waterputten geslagen en worden jaarlijks duizenden patienten geholpen. ‘We beseffen dat de taak die voor ons ligt, nog jaren van hard werken zal vergen.’ De banken benadrukken dat ze volledig open zijn geweest naar HRW. In hun reactie geven ze tal van actiepunten aan naar aanleiding van het HWR-rapport, waaronder loongelijkheid tussen mannen en vrouwen, regelmatige controle van afvalwater en halfjaarlijkse medische controles van het personeel.

HRW kwam vandaag met het rapport omdat er later deze dag een aandeelhoudersvergadering is van Feronia in Londen. Een mooie gelegenheid voor de vier ontwikkelingsbanken om aan te dringen op verbeteringen, vindt HRW.

18 november 2019

Angstaanjagende aanval op Ingabire

Een directe aanval op oppositieleider Victoire Ingabire Umuhoza. Zo mag je de speech zien van Paul Kagame, president van Rwanda, afgelopen vrijdag bij de beëdiging van een een aantal nieuwe ministers. ‘De mensen die ons land willen ontwrichten, zullen daar een hoge prijs voor gaan betalen.’

Het was een vastberaden president, soms zelfs geëmotioneerd, die zei dat alle middelen gebruikt zullen worden om te verhinderen dat de stabiliteit en veiligheid van Rwanda in gevaar komen.  

In zijn speech zaten een aantal nadrukkelijke verwijzingen naar Ingabire en haar recente stap om een nieuwe partij op te richten: ‘Zij die zich acher democratie en vrijheid verbergen (…) voor hen die zich achter deze nonsens verbergen en worden gesteund door mensen in het buitenland, tegen hen zeg ik: ‘Wees eerlijk, je kunt niet profiteren van onze veiligheid en vrede (…) en tegelijkertijd achter onze rug problemen veroorzaken. Wij zullen je daar zetten, waar je hoort.’ 

Nog zo’n directe verwijzing: ‘Mensen die betrokken waren bij de genocide en nog steeds deze ideologie aanhangen, gingen naar de gevangenis. Daarna kwamen ze uit de gevangenis omdat het ze werd vergeven. Maar nu zijn ze opnieuw met deze spelletjes begonnen.’

Overigens ook kritische journalisten werden door Kagame bedreigd: ‘En degenen die hierover kabaal gaan maken, zij zullen zien wat wij gaan doen.’

Het is een verontrustende speech, omdat voor het eerst in lange tijd, Kagame zich zo duidelijk en openlijk dreigend uitlaat over Ingabire. Het betekent dat officiele inschrijving van haar partij waarschijnlijk onmogelijk wordt gemaakt. Maar het betekent vooral dat de vrijheid en wellicht de levens van Ingabire en haar nieuwe partijgenoten in gevaar zijn.

9 november  2019

Victoire Ingabire stapt uit UDF en begint eigen partij

Gisteren pingde mijn WhatsApp: een bericht van Victoire Ingabire. Er zou wat gaan veranderen! Natuurlijk appte ik terug: ‘Wat dan?’ ‘Ik ga een nieuwe politieke partij beginnen: Dalfa Umurinzi, Development and Liberty For All.' Ik viel bijna van mijn stoel. Wat is dit? Ingabire en UDF waren onlosmakelijk aan elkaar verbonden, dacht ik. Dus niet.  Ze stuurde een 7 pagina-lang PDF met daarin de uitgangspunten van haar partij, waarbij de nadruk ligt op democratie, individuele, politieke en economische vrijheid. 

Ingabire vertelde dat het voor een politieke partij beter was als het bestuur zich in Rwanda bevond. Zo kunnen ze beter de Rwandezen zelf bereiken. De meeste Rwandese UDF-leden, gaan met haar mee naar de nieuwe partij. Volgens Ingabire is financiering geen probleem, omdat veel Rwandezen in het buitenland haar zullen blijven steunen. 

Vanochtend kwam er een begripvol persbericht van de UDF. Ze begrepen dat Ingabire vanuit Rwanda geen grip had op de acties van de UDF in het buitenland, ze bedankten haar en haar familie voor alle opofferingen en wensten haar veel succes.  Er komt een speciaal congres om zich te beraden over de nieuwe situatie.

Ingabire ontkent dat haar breuk met de UDF iets te maken had met de koers van de partij, het bestuur en de leden.  

Of ze haar nieuwe partij kan inschrijven, is een vraag. Het is ook de vraag of de nieuwe partij minder te maken krijgt met bedreigingen, arrestaties, verdwijningen en moorden. 

Wordt vervolgd

Benin, Woensdag 2 oktober 2019

Overleven als onbezoldigd freelancer vraagt enige creativiteit en goede wandelschoenen. Voor eten en drinken heb ik mezelf een budget bedeeld van 10 euro per dag, zo’n 6500 CFA. Het is niet veel, maar meestal lukt het net. Zo neem ik mijn lunch mee van het ontbijtbuffet. De eerste reizen propte ik het stiekem in mijn zakken, maar alles verkruimelde en ik voelde me toch een beetje een dief als ik met uitpuilende zakken de ontbijtzaal verliet. Lees hier verder.

Vrijdag 19 juli 2019

In Rwanda blijven mensen verdwijnen

Weer is een lid van de Rwandese oppositiepartij FDU-Inkingi verdwenen. Eugène Ndereyimana ging op 15 juli op weg om partijgenoten te ontmoeten. Hij kwam  nooit bij ze aan. De ontmoeting was onderdeel van het proces om de partij in het hele land officieel in te schrijven. Ndereyimana was in de Oostelijke provincie hiervoor verantwoordelijk. Volgens de Franse zender RFI wilde de politie geen commentaar geven op de verdwijning.

De lijst met FPU-verdwijningen en doden wordt langer en langer.

Anselme Mutuyimana, de assistent van partijleider Victoire Ingabire, werd op 8 maart jongstleden dood aangetroffen in een bos. Volgens de FPU waren er aanwijzingen dat hij was gewurgd.

De belangrijkste man na partijleider Victoire Ingabire, Boniface Twagarimana, wordt sinds 8 oktober 2018 vermist. Hij verdween uit zijn cel van de gevangenis in Mpanga. Volgens de autoriteiten is hij gevlucht, maar medegevangen zeggen dat hij werd meegenomen door autoriteiten. Hij werd op 6 september 2017, samen met zes partijgenoten, gearresteerd en als enige naar Mpanga overgeplaatst. Overigens zitten de zes anderen nog steeds gevangen.

De lokale partijvertegenwoordiger Jean Damascene Habarugira, werd dood achtergelaten bij het ziekenhuis van Nyamata op 8 mei 2017. Hij verdween een paar dagen eerder, nadat hij zich moest melden bij een veiligheidsofficier. De autoriteiten vertelden de familie dat hij was gevlucht naar Oeganda.

Van vriendin en vertrouweling van Ingabire, Illuminée Iragena is sinds 26 maart 2016 niets meer vernomen. Zij was verpleegster in het koning Faisal Ziekenhuis (Kigali) maar verscheen die ochtend niet op haar werk. Iragena was samen met haar echtgenoot jarenlang politiek actief. Beiden zijn verschillende keren gearresteerd. Haar familie gaat er van uit dat ze is gemarteld en vermoord.

Open brief aan Kagame

Een andere opposante van het regime, Diane Rwigara, schreef een open brief aan president Paul Kagame naar aanleiding van de moord op gevangenisbewaker Paul Mwiseneza. Hij was onthoofd na meerdere malen gestoken te zijn. Zijn moord kwam enkele dagen nadat hij met Rwigera had gesproken over het oproer in zijn Magaragere gevangenis (Kigali).

Bewakers schoten op een groep van 50 gevangenen, die hen met stokken en ijzeren staken bedreigde. Dat was 8 juli. De volgende dag werden zo’n 150 gevangenen op de binnenplaats bij elkaar gedreven, waar ze werden geslagen met onder meer geweerkolven. Er vielen veel gewonden, aldus het online medium The Chronicles.

Rwigara riep Kagame op, een einde te maken aan de verdwijningen en de moorden. Ze voegde een lange lijst met namen toe. Daaruit blijkt dat niet alleen Hutu’s doelwit zijn van het regime. Minstens veertig overlevenden van de genocide zijn verdwenen of vermoord sinds 2003.

Hoeveel mensen moeten er nog verdwijnen of vermoord worden, voordat het westen inziet dat ze definitief de banden met het regime van Paul Kagame moeten doorsnijden? Stop in ieder geval met het geven van ontwikkelingsgeld. 

 

Maandag 8 juli 2019

Monitoring Iyamuremye en Mugimba van bedenkelijke kwaliteit

Geen (openbare) analyses, geen aanbevelingen, selectieve rapporten. Het gaat niet goed met de monitoring van Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba. Ze zijn dan ook niet tevreden en vrezen dat de International Comission of Jurists, de monitorende organisatie, onder één hoedje speelt met de Rwandese regering.

Ook krijgen ze lang niet alle openbare monitorrapporten; het zijn er inmiddels zo’n 14. Op de paar rapporten die ze wel ontvingen, hadden ze veel kritiek. Vooral het selectief opschrijven wat er tijdens hun zaken gebeurt, vinden ze kwalijk. Zo kan geen goed beeld van de werkelijkheid worden verkregen.

Wat in de rapporten ook niet is terug te vinden is de opvolging van eerdere klachten. We weten daarom niet hoe het is met de transporten naar het ziekenhuis, met de gebrekkig notulerende klerk, met het ontbreken van geluidsapparatuur, met de medische verzorging in de gevangenis. Het ICJ meldt niet eens officieel in welke gevangenis ze zitten. 

Beide processen slepen zich voort, al zijn er ook succesjes. Zo kregen de advocaten van Iyamuremye een financiele vergoeding om getuigen te horen in Brussel en Rwanda. En één getuige vertelde in de zaak Mugimba, dat hij onder druk is gezet door de aanklagers. Die gaven hem een schriftelijke verklaring, tegen Mugimba, die hij moest ondertekenen. Deed hij dat niet, dan zou hij gedood worden, zo vertelde hij op de zitting in januari 2019. Van het onder druk zetten van getuigen om een valse verklaring af te geven, zijn inmiddels talloze voorbeelden.

De omstandigheden in de gevangenis zijn redelijk, al is er de angst dat Rwanda meekijkt in de laptops waarover ze kunnen beschikken. De laptops gebruiken ze voor hun verdediging. Omdat de bewakers dachten dat ze gebruik maakten van Internet (verboden), werden hun laptops onderzocht. Dat zorgde voor argwaan bij de gevangenen: werd er spyware geinstalleerd? Uiteindelijk kregen ze nieuwe laptops, maar ook deze werden snel na uitgifte weer ingenomen: er moest nieuwe software op. De argwaan bleef.

De celblokken worden regelmatig doorzocht. Begin december 2018 vinden de bewakers bij Iyamuremye 24.000 RwF (ongeveer 24 euro) in een boek. Hij moet naar de isoleercel. Zijn broer, die uit Ierland is overgekomen voor een kerst-bezoek, wordt geweigerd. Na lang aandringen, mag hij Iyamuremye 15 minuten bezoeken, in aanwezigheid van de gevangenisdirecteur.

De monitorrapporten tot begin april 2019 zijn terug te vinden: Iyamuremye en Mugimba. Al is het even zoeken om ze allemaal terug te vinden.

Vrijdag 28 juni 2019

Vertrouw niet op de Individuele Ambtsberichten

Therese Dusabe is de moeder van Victoire Ingabire, de Rwandese oppositieleider. Vlak nadat Ingabire was opgepakt in 2010, verschenen er allerlei berichten in de Rwandese kranten over haar misdaden tijdens de genocide. 

Waarschijnlijk naar aanleiding hiervan -zekerheid is er niet, de IND gaat niet in op individuele gevallen - is het dossier van Dusabe afgestoft en bovenop een stapel gelegd.

De IND ging er enthousiast mee aan de slag. Via de Nederlandse ambassade in Kigali werd een vertrouwenspersoon Rwanda ingestuurd die moest kijken wat er waar was van de beschuldigingen. Aan de hand van deze bevindingen werd een Individueel Ambtsbericht gecomponeerd (IAB). Dat belandde bij de IND: schuldig bevonden door de Gacaca in 2007 en 2009, schuldig aan moord, het forceren van een miskraam, opruiing van vrouwen en het organiseren van bijeenkomsten ter voorbereiding van de genocide.

Bij Dusabe viel een dik pak op de deurmat: zwaar vermoeden van schuld aan genocide in 1994. Er werd gedreigd met intrekking van het Nederlandse paspoort en uiteindelijk wellicht uitzetting naar Rwanda.

Uitzetten lijkt geen optie. De dochter van Dusabe, Victoire Ingabire, wordt door de Rwandese president gezien als een grote bedreiging, ze zat jaren gevangen omdat ze mee wilde doen met de presidentsverkiezingen in 2010. Haar partijleden worden vermoord, verdwijnen bij bosjes of belanden in de gevangenis.

Niet alleen moeder, maar ook echtgenoot beschuldigd

Bijna tegelijkertijd met de moeder van Ingabire, werd haar echtgenoot beschuldigd van genocide door de IND.  Niet omdat de dienst informatie kreeg uit Rwanda, maar omdat de dienst het wel een goed idee leek om Lin Muyezere onder het vergrootglas te leggen op het moment dat zijn echtgenote het zwaar te verduren had inRwanda omdat zij politiek mee wilde doen.

In Rwanda is geen snipper bewijs over mogelijke genocidaire daden van Muyizere , vertelde de Rwandese hoofdaanklager meerdere malen, maar daar trok de IND zich weinig van aan.

Tijdens het hoger beroep, najaar 2018, ging de IND flink onderuit. De rechter liet geen snipper heel van het IAB en een aanvullend IAB. Ze bevatten onvoldoende bewijs, onvoldoende feiten, getuigen geven geen details en hun verklaringen roepen alleen maar meer vragen op. 

Luister ook naar de Argos reportage hierover

IAB klopt aantoonbaar niet

Net als bij veel andere Individuele Ambtsberichten, rammelt ook het IAB van Dusabe aan alle kanten. Zo baseert het zich deels op twee uitspraken van de Gacaca, van 2007 en 2009. Maar het lijkt er veel op dat het in ieder geval wat betreft de zaak uit 2007 om een vervalst document gaat. Tijdens de rechtszaak van Ingabire wordt deze Gacaca-zaak niet gemeld, al heeft de aanklager natuurlijk alle baat bij om dit wel te doen. Daarnaast heeft de zaak uit 2007 hetzelfde nummer als de zaak uit 2009. Dat is procedureel-technisch onmogelijk. Dusabe wordt volgens het document in 2007 schuldig bevonden en tot dertig jaar veroordeeld.

In 2009 wordt Dusabe tot levenslang veroordeeld door de Gacaca, vanwege het aanzetten tot genocide, het houden van bijeenkomsten, het oprichten van de Interahamwe. Maar twee mensen waarvan beweerd wordt, dat zij haar hielpen, verklaren allebei dat dit niet het geval was. Zij zitten beiden in de gevangenis voor genocide, en hebben dus bij deze ontkenning geen belang.

Ook met dit document uit 2009 is iets merkwaardigs aan de hand. Het arrestatiebevel voor Dusabe, werd twee dagen vóór de uitspraak gegeven. Ook dat is bijna niet mogelijk. Een arrestatiebevel wordt gegeven na afloop van de zitting als iemand schuldig is bevonden.

Het IAB zelf is vaag: er worden geen namen genoemd van vrouwen die werden uitgenodigd lid te worden van de Gacaca, van de bijeenkomsten zijn geen data bekend. Er is verwarring over degene die is vermoord. De datum is niet bekend, zelfs de volledige naam is onbekend. Ook hier ontkennen mensen die worden aangewezen als mede-organisatoren, elke betrokkenheid. (Ik geef geen uitputtende beschrijving van alle fouten, vragen en tegenstrijdigheden).

IND blijft bij haar standpunt

Ondanks alle manco’s in het IAB vindt de IND dat er een zwaar vermoeden bestaat dat Dusabe bij een vrouw een miskraam heeft geforceerd, een man heeft vermoord, bijeenkomsten heeft georganiseerd en vrouwen opriep om lid te worden van de Interahamwe. Het zijn deels andere beschuldigingen dan de Gacaca-zaak uit 2009.

Keer op keer blijkt dat de IAB’s onzorgvuldig tot stand komen en niet zijn te vertrouwen; ook al vindt de Raad van State van wel, en met dit instituut vele rechters.

Een IAB is onbetrouwbaar omdat niets, maar dan ook niets wordt gecontroleerd: niet de achtergrond en identiteit van de getuigen, niet de getuigenverklaring, niet de omstandigheden waarop de verklaring tot stand kwam. Er zijn geen fysieke bewijzen: geen identiteitsbewijzen van de getuigen, geen bandopnames, geen schriftelijke verklaringen. Er moet officieel een REK-check plaatsvinden, een check naar de betrouwbaarheid van de bronnen, maar dat is een wassen neus. Alleen archieven en organisaties worden gecheckt, niet de individuele getuigen. Niemand kent dus de werkelijke status van de getuigen. Niemand beoordeelt de betrouwbaarheid van hun verklaringen. Niemand beoordeelt de vertrouwenspersoon die alle informatie aanlevert.

Geen strafrecht, maar bestuursrecht

Omdat genocide-beschuldigden niet met het strafrecht, maar met het bestuursrecht te maken krijgen, hoeft er niets bewezen te worden. Er wordt alleen gekeken of de procedure juist is gevolgd. Wel moet bewezen worden dat er een ernstig vermoeden bestaat van schuld. En daar gaat het vaak mis. Rechters nemen genoegen met een onbetrouwbaar IAB, dat aantoonbaar fouten bevat. Wie van genocide wordt beschuldigd, heeft weinig kans in het Nederlands bestuursrecht. Inhoudelijke argumenten worden niet meegewogen, omdat het om een bestuurlijke zaak gaat. Getuigen kun je niet oproepen, omdat deze als subjectief worden beschouwd. Advocaat en cliënt hebben weinig bewegingsruimte.

Gelukkig zijn er rechters, net als die bij de zaak van de echtgenoot van Ingabire, die vinden dat bij een loodzware beschuldiging als genocide, er een zwaar vermoeden van schuld moet zijn, op basis van feiten. Dit zei de rechter over het IAB van Myizere:

 ‘De (summiere) inhoud van de ambtsberichten, het feit dat het onderzoek naar eiser al lange tijd heeft geduurd en het feit dat sinds de ambtsberichten jaren zijn verstrekken, maakt dat de rechtbank van oordeel is dat er geen reële kans is dat nader onderzoek voldoende informatie zal opleveren waardoor er wel ernstige redenen zouden zijn om te vermoeden dat eiser betrokken was bij de genocide in Rwanda’. (ECLI:NL:RBDHA:2018:15461)

Soms wordt zelfs een individueel ambtsbericht van de een voor een ander gebruikt. Deze rechter trapte daar niet in: 

‘Verweerder heeft deze aannames en veronderstellingen echter niet met getuigenverklaringen, rapporten, een individueel ambtsbericht dat specifiek op eiser ziet of anderszins onderbouwd. Gelet op de gemotiveerde betwisting door eiser acht de rechtbank deze onderbouwing door verweerder onvoldoende.’ (ECLI:NL:RBDHA:2015:7860).

Maar de staatssecretaris van Justitie verlaat zich volledig op de vertrouwenspersonen die het onderzoek verrichten. Ze zijn immers geselecteerd door de Nederlandse ambassade. Het betekent dat hij hun werk en de daaruitvolgende ambtsberichten vertrouwt. Volgens de staatssecretaris hoeven de getuigenverklaringen daarom niet nog eens niet te worden gecheckt; ze zijn zorgvuldig tot stand gekomen.

In een brief van 3 november 2014 zegt de staatssecretaris zelfs dat een IAB van 6 november 2014 op een zorgvuldige manier tot stand kwam. Vraag is wanneer de verplichte REK-check heeft plaatsgevonden en hoe zorgvuldig deze was.

Dusabe toont dus aan dat het IAB niet klopt, vindt getuigen en laat zelfs een deskundigen-rapport maken. Ze stond op 19 juni weer voor de rechter: die bepaalt of ze haar Nederlandse paspoort mag behouden. Laten we hopen dat hij meegaat met eerdere besluiten zoals bij Lin Myizere. Uitspraak is rond 24 juli 2019.

Volgende week: De geheimen achter het Individueel Ambtsbericht

Therese Dusabe en haar advocaten

Donderdag 16 mei 2019

Victoire Ingabire opnieuw onder vuur

Afgelopen maandag moest Victoire Ingabire zich melden bij de RIB ( Rwandese Investigation Bureau), het Rwandese onderzoeksbureau. Ze was er niet gerust op, want een paar dagen eerder hadden enkele mannen een bijeenkomst verstoord in een hotel in Oost-Rwanda, het Kirehe district. Daarbij werd haar persoonlijk assistent neergeslagen. Later circuleerde er op YouTube een filmpje waarin de mannen haar beschuldigden, jonge mensen te recruteren voor een ‘gewapende terroristen groep’. Ook verscheen er een artikel in Rwanda Today met dezelfde beschuldigingen. Tijdens de bijeenkomst zou Ingabire gezegd hebben dat ze op zoek was naar jongeren voor een gewapende groep strijders, dat ze die vooral zocht onder voormalige Hutu-militairen en dat ze niet van Tutsi’s hield.

De RIB beschuldigt haar ervan de bijeenkomst niet te hebben aangemeld, die was bedoeld voor sympathisanten en om nieuwe leden voor de partij te werven. Volgens Ingabire werd de bijeenkomst verstoord door een tiental jongeren, die de opdracht kregen haar persoonlijk assistent aan te pakken. Deze jongeren stonden beslist niet op de invitatielijst. De RIB beschuldigde haar maandag ook van divisionisme en terrorisme.

Het lijkt erop dat een nieuwe fase is ingegaan, sinds haar vrijlating. Eerder waarschuwde president Kagame dat ze niet teveel media-aandacht moest opeisen. Nu wordter  openlijk ingegrepen tijdens een manifestatie, en vertellen ‘getuigen’ dat Ingabire oproept tot terroristische acties. Hoe ridicuul de beschuldigingen ook zijn, het incident toont aan hoe machtig het staatsapparaat is. Waar Ingabire gaat, wat ze doet, altijd loopt ze het gevaar dat een situatie gebruikt kan worden om haar publiekelijk aan de schandpaal te nagelen; waardoor ze weer een stap dichterbij de gevangenis komt.

Overigens is de moord (3 maart 2019) op haar vorig persoonlijk assistent, Anselme Mutayimana nog steeds niet opgelost.

Woensdag 17 april 2019

Boot zinkt op kivumeer

Meestal is het rustig op het Kivumeer. Hier en daar dobbert een kleine vissersboot. Zo niet afgelopen maandag. Toen waaide het hard, waren de golven hoog en begon de lading te schuiven. 33 passagiers konden worden gered, 3 lijken werden uit het meer gehaald, zo’n 150 mensen worden vermist. 

Vanuit de haven van Goma vertrekken dagelijks veel boten, verdeeld in de typen -langzaam en in slechte staat van onderhoud en dus goedkoop- en het type -snel met een hopelijk redelijke staat van onderhoud en duur. 

Wie met de snelle boot naar Zuid-Kivu reist, doet het op de luxe manier, ook al zit je redelijk op elkaar gepakt in veel te kleine stoeltjes. Je vertrekt op tijd, iedere passagier wordt ingeschreven. De reis duurt tussen de 6 en 8 uur, afhankelijk van het weer. Meestal staat er een televisie keihard te loeien. Je reist met de boot, omdat een reis via de slechte wegen, zo’n vijf dagen duurt.  

Wie de langzame boot pakt, weet een paar dingen zeker: de boot vertrekt niet op tijd, er zijn altijd teveel passagiers en de lading wordt met weinig vakmanschap in het ruim gegooid. Ik vind het altijd verbazingwekkend dat deze roestige schepen Zuid-Kivu uberhaupt bereiken. Ze zien eruit of ze elk moment uit elkaar kunnen vallen. Overigens kun je je plas beter ophouden: de toiletten zijn uitgesproken vies en zeker in deze Ebola-tijden kun je ze maar het beste vermijden. Dat geldt overigens ook voor de luxere boten.

In de berichten staat dat het om een ‘piroque’ gaat, maar dat is een kleine houten boot waar zeker geen 150 mensen mét lading in kunnen, hoe goed je ook propt. 

In Nederland zouden we deze boten mijden, veel te gevaarlijk. De Congolees heeft geen keus. Alles is gevaarlijk: de wegen, het water. Zelfs thuisblijven is een risico.

 12/07 - 20:49

Zaterdag 6 april 2019

Een kwart eeuw geleden vond in Rwanda een van de meest verschrikkelijke volkerenmoorden ooit plaats. Beelden van op elkaar gestapelde lijken, mensen met afgehouwen lichaamsdelen en lange stromen vluchtelingen gingen de wereld over. In juli 1994 reed Paul Kagame als bevrijder de straten van hoofdstad Kigali binnen. Na drie maanden van gruwelijke moordpartijen stond het land stond politiek en economisch aan de afgrond. Hoe gaat het met Rwanda 25 jaar later?

Advocaat Donat Mutunzi zwaait naar zijn kinderen als ze door de schoolpoort lopen. Hij stapt in zijn auto en gaat op weg naar zijn werk.  Het is 13 april 2018. Maar Mutunzi bereikt nooit zijn kantoor in Kigali-centrum. Zijn ongeruste familie heeft geen idee waar hij is en belt zonder succes telkens weer zijn mobiel. Na een paar dagen antwoordt een onbekende. Alles is goed. Een dag later horen ze dat Mutunzi zich in de cel heeft verhangen.  Zijn familie ziet de wonden aan zijn hoofd en weet beter: hij is gemarteld. Ze zijn ervan overtuigd dat Mutunzi werd gevangengenomen omdat hij bemiddelde bij een geschil over landeigendom, een gevoelig onderwerp in Rwanda.

Lees hier verder

Op 5 april besteedde de Nieuws BV ook aandacht aan de genocide. Ik mocht een bijdrage leveren. Luister het hier terug.

Woensdag 27 maart 2019

Oost-Congo: Gebrek aan vertrouwen is dodelijk

In Oost-Congo sterven mensen aan Ebola omdat de hulpverleners hun werk niet kunnen doen of een bepaald gebied niet kunnen bereiken; het is te onveilig. Ze sterven ook aan Ebola omdat de hulphospitaals worden aangevallen (Butembo - 9 maart, Butembo - 27 februari, Katwa - 24 februari). Door rebellen, maar ook door de bevolking. Ze vertrouwen de hulpverleners niet en ze vertrouwen de hospitaals niet. Omdat ze het allemaal niet zo vertrouwen, laten lang niet alle zieke mensen zich behandelen. Het zorgt ervoor dat Oost-Congo een van de grootste Ebola-uitbraak ooit heeft.

Het virus, dat sinds 1976 rondwaart in Congo, liet zich weer zien in augustus vorig jaar. Sinds die tijd zijn er volgens het ministerie van Gezondheid zo’n 897 gevallen geregistreerd, waarvan er 563 stierven. Het is natuurlijk onzin om dit soort cijfers te noemen. Niemand weet hoeveel zieken er zijn, niemand weet hoeveel mensen er aan de ziekte zijn gestorven. Overigens zijn begrafenissen van Ebola-patienten een bron van nieuwe besmettingen als dat niet veilig gebeurd. Want de overledene is super-besmettelijk en wordt normaal gesproken door vele handen aangeraakt en door vele monden gekust. 

Wie geen handen schudt, niet (tong)zoent, geen sex heeft, kortom, niet in contact komt met ‘lichaamssappen’, die loopt weinig risico. Een vaccin biedt de beste bescherming en dus wordt geprobeerd de naaste omgeving van een besmette patient in te enten. Maar als je niet weet waar een zieke vandaan komt, kun je ook zijn familie en zijn dorp niet redden. Zo’n 85.000 mensen zijn tot nu toe gevaccineerd. Vreemd genoeg krijgen medewerkers van internationale hulporganisaties wel een injectie, maar medewerkers van lokale organisaties niet. 

Als de hospitaals worden aangevallen, vluchten de zieken de bush in. Voor hen levensgevaarlijk en voor iedereen die met hen in contact komt. 

Als iemand me vraagt naar de toekomst van Congo, dan kan ik niet anders dan mijn hoofd schudden. 

Woensdag 20 maart 2019

Verkiezingsdag! Ik had nog wel echtgenoot gemachtigd om te gaan stemmen, nu kan ik zelf. Afgelopen vrijdag weer in Nederland geland; een tas met cadeautjes voor Victoire Ingabire staat nu in een hoek van mijn kantoor. Het waren chaotische dagen in Nairobi. Met als klap op de vuurpijl de moord op de persoonlijk assistent van Ingabire op 9 maart. Anselme Mutuyimana werd gewurgd volgens een bericht van de FPU, de partij van Ingabire.

Mutuyimana is het zoveelste lid van een oppositiepartij die wordt vermoord of gewoonweg verdwijnt. FPU vice-voorzitter Boniface Twagirimana verdween oktober 2018, notabene uit een Rwandese gevangenis! Van een ander FPU-lid Illuminée Iragena is sinds maart 2016 niets meer vernomen. Jean Damescene Habarugira werd in mei 2017 vermoord. Amnesty International vraagt de Rwandese autoriteiten in een brief om een volledig onderzoek naar de moorden en verdwijningen van deze FPU-leden.

Wie meer wil weten over de huidige situatie in Rwanda kan dat lezen in een recent rapport van het Amerikaanse Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. Ook dit rapport staat bol van verdwijningen, moorden, martelingen. De schuldigen? De Rwandese autoriteiten.

Omdat de procedure in Nederland rondom het Individueel Ambtsbericht nog steeds rammelt, ben ik bezig met een artikel over de wijzigingen sinds het eerste rapport van de Nationale Ombudsman in 1998. Ik probeer voor dat artikel ook informatie te krijgen via een Wob-verzoek (Wet openbaarheid bestuur). Het begint goed: de termijn is overschreden en de informatie die ik zou kunnen krijgen bestaat uit nog geen 20 documenten. Dat lijkt me wat weinig voor een periode van 1998 - 2019.

Dinsdag 12 maart  2019

Het ziet er niet naar uit dat ik naar Rwanda kan. Volgens BuZa is de ambassade nog via verschillende kanalen aan het werk, maar ik zie de Rwandese handelswijze: traineren, traineren, traineren. Ik heb dus KLM gevraagd om mijn retourticket te veranderen. Wanneer ik precies vertrek hangt af van de beschikbare stoelen en de windkracht in Nederland heb ik begrepen.

De dood van Victoire Ingabires persoonlijke assistent afgelopen weekend, draagt niet bij aan een ontspannen sfeer tussen oppositie en de overheid. Anselme Mutuyimana ging afgelopen vrijdag op bezoek bij familie in Gisenyi, de grensplaats tegen Goma aan. Volgens zeggen werd Anselme meegenomen door twee mannen in uniform. Een dag later werd zijn lichaam zo’n zestig kilometer van Gissenyi gevonden. Degenen die hem vonden, denken dat hij is gewurgd. Er heeft inmiddels autopsie plaaysgevonden.

Nu Rwanda een doodlopende weg is geworden, werp ik me maar weer helemaal op de hekserij. Op de lantaarnpalen hier in Nairobi hangen keurige briefjes. Dokter X kan zorgen voor baanzekerheid, succes op school en in het werk, en via de spiegel kun je je vijand in de ogen kijken. Ik denk dat ik het bijbehorende telefoonnummer maar eens ga bellen.

Zondag 10 maart 2019

Vrijdagmiddag ging ik op bezoek bij Article 19, dat is een wereldwijde organisatie die zich bezighoudt met toegankelijkheid van informatie, vrije meningsuiting en persvrijheid. De Rwandese journaliste Saidaiti Mukabibi had de organisatie leren kennen, nadat zij uit de gevangenis kwam en vond dat ik er ook maar eens langs moest. Toevallig lag het kantoor van Oost-Afrika een half uurtje lopen van mijn hotel, dus dat was goed te doen.

Ik werd ontvangen door Robert, voormalig journalist die Kenya moest ontvluchten toen hij als freelancer te kritische artikelen begon te schrijven, en een tijdelijk vluchtadres vond in Duitsland. Hij miste zijn land, keerde terug, maar kon niet meer aan de slag als journalist; dat bleef te gevaarlijk. Nu is hij in dienst van Artikel 19 en geeft les over hoe je je als journalist moet gedragen in gevaarlijke situaties. Hij is ervaringsdeskundige kun je zeggen.

Hij weet dat Rwanda geen veilig land is voor journalisten die niet meehuilen met het officiele regeringsstandpunt. Hij weet ook dat je als journalist de hele dag wordt gecontroleerd. ‘Wij hadden een workshop, en zoalng die duurde, vijf dagen lang, stond er een vage meneer aan de knoppen te draaien van een soort geluidsinstallatie, terwijl we helemaal geen geluidsinstallatie gebruikten. Dan weet je het wel.’

Robert beloofde dat hij een persbericht zou maken en dat naar al hun contacten zou uitsturen. Alle geluid die we kunnen maken, wordt gehoord in KIgali. 

We waren net klaar, toen ik een belletje kreeg van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze waren bezig het uit te zoeken; maandag ging ‘De Post’ -  een BuZeriaans woord voor ‘ambassade’ - weer verder. ’s Savonds kreeg ik een mail van Reporters Zonder Grenzen: zij zijn bereid een brief als de NVJ en VVOJ te schrijven.

En toen was het weekend. Iedereen zou naar huis, tuin, boompje en beestje terugkeren en met hele andere dingen bezig zijn. Gisteren gebruikte ik om achterstallige administratie te doen, en vanochtend besloot ik een bezoek aan de kerk te brengen, er moest een katholieke kerk zijn niet ver van mijn hotel. 

Daar was geen kerk, wel een zusterhuis, verborgen achter een grote muur en paars bloeiende struiken. Op zondagochtend aanbellen is heiligschennis en dus liep ik verder naar de grote supermarkt om mijn drankvoorraad aan te vullen. Een mens moet wat!

wordt vervolgd

Vrijdag 8 maart 2019

(gefeliciteerd meiden/dames/vrouwen/ en iedereen die zich vrouw voelt/is)

Het was gisteren heel fijn om te zien hoe belangrijk ‘eigen’ clubs zijn voor een journalist. Thomas Bruning van de NVJ had al woensdagavond contact opgenomen met BuZa, die dat op haar beurt had opgevat als hulpverzoek. Zij belden me gister met de vraag of ze iets voor mij konden doen. NVJ (‘gewone’ journalisten) en VVOJ (onderzoeksjournalisten) komen vandaag met een verklaring; ze hebben allebei al iets op hun site gezet. Ook het fonds waarvan ik subsidie krijg, journalismfund.eu, heeft zich solidair verklaard en bood hulp. Mijn collega-journalisten in Afrika van het heksenteam zijn ook met een verklaring bezig. En dan heb ik natuurlijk een fantastische achterwacht die de hele dag met raad en daad klaarstond.

Ook de hele dag in contact gestaan met Victoire Ingabire en de Rwandese journaliste Saidati Mukabibi. Zij werd in 2010 veroordeeld tot 7 jaar gevangenis, maar kwam in 2013 vrij. Zij waren in het begin vrij optimistisch -wat me verbaasde. Saidati had contact gehad met de autoriteiten en er was een mogelijkheid dat ik van de zwarte lijst kon. Waarmee in ieder geval het bestaan van die lijst werd bevestigd!

Victoire en Saidati vroegen me om nog niet voluit te gaan, dat zou het proces kunnen bemoeilijken. Maar ik rook een Rwandese rat: zwijgen tot het vuur is uitgewaaid. Als je mensen lang aan het lijntje houdt, lost het probleem zich vanzelf op! Ik nam me dus voor dit een paar uurtjes aan te kijken. En ja hoor, uiteindelijk bleek het contact van Saidati zich de hele tijd schuil te houden in een ‘meeting’. Tijd dus om in actie te komen.

BuZa beloofde aan de slag te gaan, de NVJ en de VVOJ werken aan een verklaring en met zijn allen proberen we zoveel mogelijk media te bereiken, zodat ook de politiek gemobiliseerd kan worden. Want Nederland is een belangrijke sponsor van Rwanda. En geld is nog steeds een belangrijk drukmiddel.

Wordt vervolgd.

donderdag 7 maart 2019

Eigenlijk is het onvoorstelbaar. Leiders die journalisten het werken zo moeilijk mogelijk maken. Je bent president, je hebt het voor het zeggen, je hebt een legertje soldaten achter je, een schare fans die voor je door het vuur gaan en toch denk je dat een eenvoudige journalist een bedreiging vormt voor jou en je land. Dat onafhankelijke, kritische journalistiek een bedreiging is voor de stabiliteit van je land. Als dat zo zou zijn, dan is een land al fundamenteel in onbalans en zijn de journalisten degenen die het doek wegtrekt dat de problemen bedekt. 

Gisteren was het pure chaos op het vliegveld van Nairobi, Jomo Kenyatta. Het vliegveld personeel staakte, een wilde staking. En juist die ochtend landde ik daar om half zeven in de morgen. Aan het einde van de dag zou ik doorvliegen naar Kigali. Daar zou het spannend worden: zou ik worden toegelaten of niet, dat was de vraag.

In Nairobi zou ik een toeristenvisum halen voor Kenya, Oeganda en Rwanda. Dat betekent: uitchecken, visum halen en weer naar binnen, het vliegveld in. Buiten stond een groep mensen te dansen en te zingen. Leuk dacht ik, tot ik een grote groep mensen -zittend en hangend- voor de entree zag. Dat betekende niet veel goeds. 

Geen enkel land houdt ervan voor het oog van de wereld gezicht te verliezen -de honderden gestrandde passagiers stuurden driftig foto’s en video’s in het rond- en Kenia is geen uitzondering. En dus werden, voor het oog van dezelfde wereld, de soldaten erop af gestuurd. Ik stond erbij en keek ernaar hoe de soldaten hardhandig de stakers uit elkaar dreven. Jullie zagen het op het journaal. Het werkte wel: een half uur later gingen de deuren open!

Toen was het dus afwachten: vertrekken er vliegtuigen, en zo ja, hoe laat. Het werd een dag hangen, steeds op zoek naar stopcontacten, want die zijn schaars daar op dat vliegveld. Rond half acht ’s avonds zou mijn vliegtuig eindelijk -definitief- vertrekken. Ik slaakte een zucht van verlichting. Maar net toen ik vrolijk in de boardingrij wilde gaan staan, werd mijn naam omgeroepen. Of ik me wilde melden.

Een aardige grondstewardess wees op haar beeldscherm. Ze hadden vanuit Kigali het bericht gekregen dat ik niet in Rwanda zou worden toegelaten. Nee, ik kon het vliegtuig niet in. Dat had ook geen zin. Mijn bagage was al uitgeladen.

wordt vervolgd

 

Zondag 28 oktober 2018

De Correspondent schreef twee verhalen die journalistiek rammelen omdat er gebruik werd gemaakt van eenzijdige, rancuneuze bronnen die niet werden gecheckt. 

Media-organisatie Free Press Unlimited censureerde, zette een van haar eigen radioredacties onder druk, en probeerde ook mij onder druk te zetten om een deel van mijn verhaal niet te publiceren. Directeur Leon Willems was daarbij een soort Petrus: hij loog een aantal keren glashard tegen me. Om zijn eigen organisatie te beschermen. Dat wel. 

VillaMedia (VM) publiceerde gisteren het verslag van mijn zoektocht die begon in Benin en er ook eindigde, terwijl het land er op zich niets mee te maken was. Ik was er toevallig op het moment dat alles begon en op het moment dat ik de definitieve versies verstuurde naar VM.

De aanleiding: een verhaal van Maite Vermeulen (De Correspondent) waarin ze Free Press Unlimited beschuldigde van censuur. Dat was schrikken, want was FPU niet een organisatie die opkwam voor onafhankelijke journalistiek in probleemgebieden?

Lees hier het verslag van mijn zoektocht

Lees hier de zorgwekkende conclusies van mijn zoektocht

Lees hier mijn factcheck van het eerste artikel van De Correspondent

Lees hier mijn factcheck van het tweede artikel van De Correspondent

Lees hier de uitgebreide reconstructie: wat gebeurde er nu echt tussen de managers van Radio Tamazuj en Free Press Unlimited

Lees hier de geschiedenis van Radio Tamazuj

Lees hier meer over de financiën van FPU

Dit is mijn verantwoording

Zaterdag 13 oktober 2018, Benin

Iedereen een heks

‘Iedereen kan een heks zijn tegenwoordig. Vroeger waren het de ouden, maar nu kan iedereen het zijn. Een baby, een jongen, een puber. We voelen ons elke dag onveilig. We kijken altijd om ons heen.’

‘Heksen kunnen hun familie beschermen, maar ook kwaad doen. Ik ken een jongen die zijn grootmoeder langzaam liet sterven. Ze durfden hem niet uit huis te zetten uit angst dat hij ook de rest van de familie zou doden. Toen werden de buren boos en heeft de wijk hem weggejaagd. Waar hij nu is weet ik niet.’

‘Het kwaad is overal. Om je te beschermen moet je geloven in god. Heel diep geloven. Pas dan ben je beschermd.’

Ik zit in een bar in een van de armste wijken van Cotonou, de economische hoofdstad van Benin. Aangeschoven zijn een vijftal jongeren. Allemaal jongens, ik schat tussen de twintig en de dertig. De dag ervoor zat ik hier ook en werd ik uitgenodigd door een drietal mannen aan hun tafeltje. Het bleken de wijkburgemeester en twee van zijn raadsleden te zijn. Ik vertelde dat ik onderzoek deed naar de economische gevolgen van hekserij. Ze knikten vaag en begonnen over de problemen van hun wijk. De armoede, werkloosheid en het ontbreken van stromend water en elektriciteit in de meeste huizen. De wijk ligt idyllisch aan een lagune. Je zou er grote hotels verwachten, maar er staan haveloze krotjes tussen bergen afval. Op een steenworp afstand van de bar staat een aantal grote tanks. Olie? Je moet er niet aan denken wat het betekent als die ontploffen. Er naast, in het zand, voetballen jongetjes. Twee smoezelige vestjes zijn de doelpalen. Een kind van hooguit een jaar kruipt langs de weg waar toeterende auto’s en motortaxi’s slalommen om de kuilen met water te vermijden.

'Jullie journalisten, jullie komen altijd maar halen. Jullie verwachten dat wij onze diepste geheimen vertellen, jullie keren ons binnenste buiten. Maar als we jullie alles hebben gegeven, dan vertrekken jullie en zien we jullie nooit meer terug,’ zegt de wijkburgemeester. Ik buig het hoofd. Het is zo. We registreren en zijn nieuwsgierig en betrokken, maar als we ons verhaal hebben, dan is het afgelopen. We zijn geen hulpverlener. We kunnen alleen maar hopen dat onze verhalen een heel klein beetje helpen. Op de lange termijn.

Dan begint een van de raadsleden uit zichzelf over hekserij. Dat iedereen er aan verdient. De heks die zijn toverspreuken verkoopt die ziek maken of beter. De genezer die ziek maat of beter. De traditionele priester die de zwarte geest moet uitdrijven. De christelijke priester die aan excorsisme doet tegen een stevige prijs. Dan stappen ze op. We maken de afspraak om morgen verder te praten.

De volgende dag zit ik eenzaam aan een tafeltje. Ik had het eigenlijk wel verwacht. Hekserij is geen onderwerp waar hardop veel over gesproken wordt. Maar dan komt er een jongen naar me toe. Hij zegt: ‘Ik weet dat je een afspraak hebt, maar ze zijn er nog niet. Ik neem het zolang voor ze waar.’ En dan volgt een tweede jongen en nog een. Binnen het kwartier zitten we geanimeerd over hekserij te praten. ‘Voor iedereen in Benin is hekserij realiteit.'

Woensdag 3 oktober 2018

Victoire vijftig jaar

Vandaag is Victoire Ingabire vijftig jaar en voor het eerst in acht jaar kan ze haar verjaardag in vrijheid vieren! Ik sprak voor Vrij Nederland via skype met haar vorige week en ze peinst er niet over om haar politieke activiteiten op te geven. Zij heeft de hoop dat de politieke ruimte voor de oppositie in de nabije toekomst groter wordt. Lees het interview met haar aanstaande zaterdag in VN online.

Waarom hoor ik niets van Jean Baptiste?

Afgelopen weekend was ik in Oslo om bewijsmateriaal aan te leveren dat Jan Hofdijk en ik toch echt in Burundi waren in maart en juni 2015. We waren destijds in Burundi omdat een aantal getuigen hun verklaring wilde intrekken die ze aan de Noorse politie hadden gegeven. Daarin hadden ze een Rwandees die in Noortwegen woont, van genocide beschuldigd. Maar, zo vertelden ze tegen ons, dat was onder druk gebeurd. Ik ging naar Oslo op verzoek van de Noorse advocaat van de Rwandees en een voormalig rechercheur die de zaak tot in de puntjes uitzoekt voor de verdediging.

 De Noorse politie gelooft dus niet dat wij getuigen hebben gehoord in Burundi. Het gaat ook vooral om een getuige die heel voorzichtig was uit angst voor het Rwandese regime. Hij was zó voorzichtig dat hij op geen enkele foto te vinden is en zijn verklaring niet heeft ondertekend. Achteraf ondervraagd door de Noorse politie verklaarde hij helemaal niet in Burundi te zijn geweest. Andere getuigen zeggen dat ze wel een verklaring hebben gegeven, maar dat dit in Rwanda was.

Een van de mensen die hem daadwerkelijk heeft gezien en zelfs zijn verklaring op papier heeft gezet was de Burundese mensenrechten advocaat Jean Baptiste Nsabimana. De afgelopen dagen heb ik geprobeerd met hem in contact te komen, zonder succes. Gisteren kreeg ik van de Noorse onderzoeker te horen waarom niet. Hij kwam in het voorjaar van 2017 om bij een auto-ongeluk in Banjul, de hoofdstad van Gambia. Hij had net een vergadering bijgewoond van de Afrikaanse mensenrechten commissie. Een vriend die bij hem in de auto zat, kwam ook om.

Nsabimana vluchtte in 2015 naar Rwanda en daarna naar Oeganda. Jean Baptiste was kritisch over de situatie in zijn land nadat president Nkurunziza weigerde af te treden. Hij ontving talloze dreigementen. Ik herinner me hem als een jonge, slimme advocaat die voor de duivel niet bang was, maar voorzichtigheid in zijn vaandel had staan. Ik herinner me ook dat hij net een kind had gekregen toen we met hem aan het werk waren in juni 2015.

Maandag 17 september 2018

Tendentieuze berichtgeving in NRC

In veel krantenberichten lees ik hoe strijdbaar Victoire is gebleven. Ze lijkt niet van plan haar politieke strijd op te geven, en zei dat ook met zoveel woorden in de Volkskrant. De NRC had twee artikelen die minder positief voor Victoire uitvielen. Een artikel is van Koert Lindijer. Al sinds mensenheugenis correspondent van onder meer NRC, maar ook van de NOS. 

‘Ingabire kreeg geen voet aan de grond in Rwanda. Haar polariserende manier van politiek bedrijven sloeg niet aan’ zo schrijft hij. En even later: ‘In Rwanda leidde haar veroordeling nauwelijks tot deining.’ Waarom een ervaren en Rwanda-kundig journalist dit opschrijft is mij een raadsel. Had Lindijer spandoeken in Kigali verwacht? Demonstraties van mensen die met vaandels zwaaien en roepen dat ze achter de ideeën van Victoire staan? Victoire is in Rwanda ontzettend bekend, maar Rwandezen laten het wel uit hun hoofd openlijk over haar te praten. Lees er de rapporten van Human Rights Watch, Amnesty International en het rapport van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken maar op na (zie hieronder).  Wie zich voor haar uitspreekt, loopt het risico te verdwijnen of maanden soms zelfs jaren in een gevangenis te zitten. Zo werden acht mensen van haar partij FDU Inginki een jaar geleden in de gevangenis gezet. En neem Diana Rwigara, ook een presidentskandidate en ook in de cel sinds september 2017. Of Deo Mushayidi, sinds 2010 in de cel, of Theoneste Niyitegaka, ook een vermaling presidentskandidaat, in 2007 vrijgesproken en in 2008 toch nog even veroordeeld tot 15 jaar .

Ook schrijft Lindijer dat Victoire zich met extremistische Hutu’s ophield. Hij legt uit wat hij met extremistisch bedoelt: dat zijn Hutu’s die de officiële lijn van Kigali niet volgen. Volgens deze Hutu-extremisten probeerden ook de Tutsi’s de Hutu’s uit te moorden. Ik zou zeggen, lees het boek van de Canadese journalist Judy Rever In praise of blood en het boek Marie van de gelijknamige echtgenote van VRT-journalist Peter Verlinden. Dan kun je zien hoe extreem de mensen zijn die Kagame beschuldigen van het vermoorden van Hutu’s.  Of vraag het aan de uitgeleverde Jean Claude iyamuremye die nu in Kigali in de gevangenis zit. Hij werd 2000 kilometer als een beest opgejaagd door onder meer het Rwandese leger om te eindigen in Mbandaka waar hij honderden mensen afgeslacht zag worden door de RPF. 

Het ziet er naar uit dat Victoire voorlopig niet naar Nederland komt: ze moet toestemming vragen aan de autoriteiten en het is maar de vraag of ze Rwanda weer in komt als ze terug wil naar Kigali om haar politieke strijd voort te zetten. 

Het is een goed moment om de Nederlandse regering te vragen te stoppen met steun aan Rwanda. Het is een van de 15 partnerlanden en kreeg vorig jaar zo’n 42 miljoen euro.

Zaterdag 15 september 2018

Geheel onverwacht is vanochtend Victoire Ingabire vrijgelaten. Gisteravond kreeg ik een smsje dat ze, samen met de zanger Kizito Mihigo en nog zo’n tweeduizend anderen de gevangenis zou mogen verlaten. Officieel zouden ze allemaal om ‘clementie’ hebben gevraagd. Niet heel veel mensen geloven dit en dus wordt er druk gespeculeerd wat de werkelijke reden zou kunnen zijn. 

Druk vanuit het buitenland? Nog maar vorige week werd in de jaarlijkse nota van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken gezegd dat Paul Kagame een dictator is. Zeker is dat Kagame de afgelopen tijd steeds meer geïsoleerd raakte. Niet alleen de VS keerde zich van hem af, ook in Europa verloor hij veel aan geloofwaardigheid. Engeland, altijd een trouw aanhanger, heeft het te druk met de Brexit en Tony Blair, zijn trouwe schoothond is in politieke kringen afgeserveerd. De relatie met Zuid-Afrika staat al jaren onder druk vanwege moordaanslagen op Rwandese oppositieleiders. En China vindt Rwanda niet interessant omdat het geen grondstoffen heeft,dus ook daar kan Kagame niet terecht.

Ingabire is vrij, maar iedereen houdt zijn hart vast. Blijft ze vrij? Blijft ze gezond? Een ongeluk zit in een klein hoekje, vergiftiging is zo gebeurd. Ze stapte naar buiten in de partijkleuren rood en groen, een strijdbaar gebaar.

Het is mooi dat meer dan tweeduizend mensen werden vrijgelaten, maar ondertussen zitten er nog veel politieke gevangen vast, waaronder een zestal leden van de partij van Ingabire. Ook Jean-Claude Iyamuremye, Jean Baptiste Mugimba zitten nog vast. En verder gaat in Nederland de IND rustig door met het beschuldigen van Rwandezen dat ze genocide zouden hebben gepleegd. Op basis van rammelende bewijzen en onbetrouwbare getuigen.

Zie hier foto’s van de vrijlating

Maandag 13 augustus 2018

Kwaliteit van monitoring in Rwanda laat veel te wensen over

Van de rechter konden Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba worden uitgeleverd aan Rwanda, als hun rechtszaak maar zou worden gemonitord. Nederland vroeg aan ICJ (International Commission of Jurists) een offerte en na wat onderhandelen, kregen zij de opdracht. ICJ zou regelmatig rapporteren over de kwaliteit van hun proces en de situatie in de Rwandese gevangenis.

Na de uitlevering, najaar 2016, kwamen de rapporten met horten en stoten; een keer zelfs zes tegelijk! Ook waren de rapporten slechts een verslag van de gebeurtenissen en ontmoetingen met Iyamuremye, Mugimba, hun advocaten, de Nederlandse ambassade, vertegenwoordigers van de gevangenis. Geen enkele analyse of conclusie -hoewel beloofd in de offerte- was in de rapportages te vinden. (Zie ook de bijdrage van januari hieronder).

Dat werd het ministerie van Justitie te gortig. De ambassade van Nederland riep de organisatie op het matje: er moesten regelmatig rapporten komen met een analyse. ICJ beloofde dit te doen.

De eerste analyse werd in mei gegeven over de periode maart-begin april. Die over de zaak van Mugimba beslaat 4 regels en weinigzeggend. De analyse over Iyamuremye is wat uitgebreider en is niet bepaald bemoedigend. De rechters onderbreken de advocaten voortdurend, zijn bevooroordeeld, niet geïnteresseerd. Uitgesproken zorgelijk is  de waarneming dat de rechters de wetten niet altijd goed interpreteren. ICJ adviseert een training!

ICJ: Onbetrouwbaar en niet transparant

Mijn eigen ervaringen met ICJ zijn slecht. Ter voorbereiding op mijn reis in april naar Nairobi, probeerde ik vanuit Nederland een afspraak met ze te maken. Daar is het kantoor dat Iyamuremye en Mugimba monitort, gevestigd. Er werd niet gereageerd op mails en via de telefoon werd ik van het kastje naar de muur gestuurd. Geen nood, dacht ik, ik weet hoe het werkt, als ik in Nairobi ben, dan ga ik gewoon langs. Ik zit daar vier weken, dus dat moet lukken. 

Een van de eerste dagen wipte ik dan ook vrolijk langs: het kantoor staat -met andere kantoren- wat achteraf in een prachtige tuin. Een vriendelijke jongeman ontving me. Hij zou kijken wat hij voor me kon doen, een van de monitoren was aanwezig. Uiteindelijk kreeg ik de monitor niet te spreken. Hij zou me bellen voor een afspraak. 

Ja ja, dacht ik. Die kennen we. 

Willen jullie wel een afspraak?

En dus belde ik zelf na twee dagen. Er werd een afspraak gemaakt. Nou, dat gaat nog redelijk vlotjes dacht ik en ik schreef mijn vragen voor ze in mijn schriftje. Hoe gaat het monitoren nou precies in zijn werk. Zijn er vaste monitoren of zijn het telkens andere? Bespreken ze de rapporten met Iyamuremye en Mugimba? En waarom komen de rapporten zo onregelmatig en hebben ze geen analyse. Dat waren zo ongeveer de belangrijkste.

Ik meldde me op het afgesproken uur; de vriendelijke jongeman zei zachtjes -nadat ik een uur het wel en wee rondom de petieterige receptie had gadegeslagen (nagellakken, appen, giechelen met collega’s)- dat de monitor niet aanwezig was. Hij zou de monitor vragen mij te bellen voor een nieuwe afspraak.

Tien dagen voor mijn vertrek had ik nog niets van ze gehoord, dus mailde ik maar weer naar de vriendelijke jongeman: “Het lijkt er op dat jullie geen afspraak met mij willen.” Die reageerde als door een wesp gestoken en gaf me het mailadres door van een mevrouw van communicatie. Toen ging het opeens snel, de volgende dag mocht ik langskomen; volgens mij om uit te leggen wat ik wilde met het interview, maar in de kamer zat de directeur en een jongen van communicatie. Met hen mocht ik praten, niet met de monitors.

Recht in mijn gezicht liegen

Na het voorstelrondje kreeg ik een voorwaarde te horen: ik moest al mijn vragen tegelijk stellen, en zij zouden ze vervolgens een voor een beantwoorden. Ik weigerde. Zo gaat een interview niet. Daarop werd de sfeer, die al niet jolig was bij binnenkomst, uitermate vijandig. Ik bleef weigeren, zij weigerden een andere opzet. Er zat niets anders op dan toe te geven. Dan zou ik tenminste nog enige informatie krijgen.

Uiteindelijk duurde het gesprek nog geen half uur en bleek de directeur Samwel Mohochi ook nog eens flink te jokkebrokken. Hij vertelde dat de analyses en conclusies separaat aan ons ministerie van Justitie werden gestuurd. Dat ze niet openbaar waren, lag dus aan ons ministerie. ICJ stuurde de rapporten regelmatig op; het was juist ons ministerie dat de rapporten vast hield. Nou, dat is allemaal te checken en dus mailde ik het ministerie of zij analyses kregen en of het waar was dat zij onregelmatig publiceerden? Bijna per direct kreeg ik een mail terug. Nee, er waren geen aparte analyses ontvangen en nee, het was ICJ die de rapporten onregelmatig stuurde. De directeur van ICJ had dus recht in mijn gezicht gelogen.

ICJ valt eigen opdrachtgever af

Het is op zijn zachtst opmerkelijk te noemen dat de directeur van ICJ zijn eigen opdrachtgever zo afvalt. Al met al komt de organisatie niet betrouwbaar en transparant over. Toen ik de directeur met de antwoorden van ons ministerie confronteerde, dreigde hij met juridische stappen. ‘We kindly wish to remind you that any misinformed conclusions arrived at by yourself that brings our institution to any disrepute shall attract immediate legal intervention to safeguard our interests.’

Het is nu 13 augustus. De laatste rapporten dateren van 15 mei. Er zouden nu dus weer 2 rapporten moeten zijn, maar ik heb ze op de site niet kunnen vinden.

Woensdag 31 januari 2018

Waarschijnlijk in februari, of maart, of mei

Wanneer komen de nieuwe monitorrapporten van Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptise Mugimba? Het lijkt een niet al te ingewikkelde vraag. Toch liet het antwoord van het ministerie ruim twee weken op zich wachten en was het ook nog eens lekker vaag: ‘De nieuwe monitorrapporten (t/m november 2017) worden naar verwachting in februari gepubliceerd.’ Naar verwachting in februari. Dat kan dus best maart worden of april. 

We hoeven ons echter geen zorgen te maken dat Iyamuremye en Mugimba slecht worden behandeld of een oneerlijk proces hebben: ‘Want als er echt iets aan de hand is, dan horen we dat beslist van het ICJ’.  

Ik besloot contact op te nemen met het International Commission of Jurists (ICJ) om van hen zelf te horen of ze inderdaad gingen bellen als er wat aan de hand was. Het ICJ is een gerespecteerde organisatie en al zo’n vijftig jaar actief. Ze heeft een hoofdkantoor in Zwitserland, maar het hoofd communicatie daar, heeft geen zicht op wat zich afspeelt in hun Keniaanse kantoor, zo ontdekte ik. ‘We hebben nauwelijks contact’, aldus Olivier van Bogaert. Hij gaf me een telefoonnummer van het Keniaanse kantoor, maar kon er geen naam bij geven. ‘Ik ken ze niet’.

Drie dagen lang probeerde ik met het ICJ Kenia in contact te komen. De eerste keer was de verantwoordelijke er niet. De volgende dag werd twee keer de hoorn op de haak gegooid en werd ik de derde keer doorverbonden met iemand die vertelde dat het hoofd communicatie er niet was. Die zou me terugbellen. Ik gaf mijn nummer en stuurde de volgende dag nog een email met mijn nummer en U raadt het al … tot nu toe ontving ik geen teken van leven van het ICJ. Dat heeft in ieder geval mijn vertrouwen niet verhoogd in het monitoren door het ICJ.

Hun rapporten zijn vlak, weergaven van gesprekken, zonder enige conclusie en analyse, terwijl dat wel was beloofd. Dat het meer dan een half jaar moet duren voor er weer nieuwe rapporten verschijnen, geeft ook te denken. Dat het niet eens zeker is wanneer de nieuwe rapporten verschijnen, geeft nog meer te denken. 

Volgens het ministerie hoeven we ons geen zorgen te maken dus. Als er echt iets is, dan hangt het ICJ echt wel aan de telefoon. Ze gaan namelijk regelmatig bij Iyamuremye en Mugimba op bezoek. Hoe vaak dat is, dat kreeg ik niet te horen. ‘Alle bezoeken staan in de rapporten.’ Hallo ministerie, dat is dus geen antwoord, want die rapporten zijn er dus nog niet. Daar zit ik nou net om te zeuren.

Hoeveel kost dat monitoren nou, tot nu toe? Ook op die vraag kreeg ik geen antwoord. ‘Het eindresultaat financieel over het jaar 2017 wordt waarschijnlijk nog in het eerste kwartaal gepubliceerd. Tenzij het meeloopt in het algemene jaarverslag JenV (Justitie en Veiligheid) , dat gaat altijd in mei naar de Kamer’, aldus de woordvoerder van het ministerie. Weer dat heerlijke woord ‘waarschijnlijk’. Maart dus, Of mei. Waarschijnlijk.

Wordt vervolgd, waarschijnlijk. 

Donderdag 18 januari

Laat Nederland de twee uitgeleverde Rwandezen in de steek?

De rechter had het niet duidelijker kunnen stellen in zijn arrest van 5 juli 2016:

‘Het Hof acht het van groot belang dat de zaak van Iyamuremye en Mugimba ten behoeve van de staat zal worden gemonitord door het ICJ (International Commission of Jurists) zodat de Rwandese autoriteiten er rekening mee zullen houden dat eventuele inbreuken op een eerlijk proces bekend zullen worden.”

En dus kreeg het ICJ de opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid (toen nog Veiligheid en Justitie) om voor ongeveer 170.000 euro de processen van Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba te volgen. Vanaf de aankomst in Kigali op 12 november 2016 tot nu toe, verschenen er vier rapporten. Het laatste rapport gaat over de maanden mei, juni en juli 2017. Dat betekent dat er over het afgelopen half jaar geen rapportage is uitgebracht.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid mailde ik met de vraag of dat inderdaad klopte. Monter mailde de woordvoerder dat ik diezelfde dag of de dag erop antwoord zou krijgen. Dat leek me prima, een belletje naar het ICJ in Nairobi hoeft immers niet lang te duren. Ook een mailtje heeft geen weken nodig. Dat was dus op 15 januari en een antwoord heb ik nog niet.

Het traject van een verslag blijkt lang. Zo is 25 augustus de dagtekening van het laatste rapport over mei, juni en juli 2017. Maar pas op 20 oktober worden de verslagen gepubliceerd op de site van Rijksoverheid.nl. Het duurt dus twee maanden om de verslagen op internet te zetten.

Dat er over het afgelopen half jaar geen rapporten zijn gepubliceerd is zorgelijk. Want in de maand september gingen beide processen van start. Hoe de aanklachten precies luiden, weet ik niet. Wel weet ik dat Iyamuremye eerst 6 beschuldigingen had en nu nog 1. Ook Mugimba ging van start met 6 beschuldigingen; hij heeft er nu 4. Ik ben aan het uitzoeken wat de beschuldigingen nu inhouden en hoe de processen precies verlopen.

Tussen het ministerie en het ICJ is geen contract. Er lag een voorstel van het ICJ dat werd gepromoveerd door het ministerie tot een ‘overeengekomen en vastgestelde afspraak.’ Over het budget is wat onderhandeld wat betreft reis- en verblijfkosten, de dagvergoeding, en de aanschaf van nieuwe computers bijvoorbeeld. Uiteindelijk werd een bedrag van 170.000 euro overeengekomen, met dien verstande dat alleen de werkelijk gemaakte kosten in rekening kunnen worden gebracht. In december 2016 werd een voorschot van 30.000 euro overgemaakt naar het ICJ, zo blijkt uit de emails die ik kreeg via een beroep op de Wet openbaarheid bestuur.

De verslagen tot nu toe bestaan uit een weerslag van gesprekken die zijn gevoerd met onder meer Iyamuremye, Mugimba, de Nederlandse ambassade, het Rwandees OM en de advocaten. Er worden geen conclusies getrokken, geen aanbevelingen gedaan, geen analyses gemaakt. Terwijl ICJ toch wel degelijk belooft een ‘Evaluating in-country condition’ te maken:

'ICJ Kenya will undertake an assessrnent (sic!) of both the legislative and administrative criminal justice structure in Rwanda.' 

Ook geeft het ICJ een heel lijstje waaraan het proces en de gevangenschap moeten voldoen. Maar hierover vind ik niets concreet terug in de rapporten. Misschien moet ik meer tussen de regels lezen? Of misschien krijgt het ministerie van Justitie aanvullende rapporten? Maar dat komt de transparantie dan weer niet ten goede.

Terwijl ik op antwoord wacht van het ministerie, lees ik het rapport van Human Rights Watch, dat vandaag uitkwam. Natuurlijk blader ik direct naar Rwanda! De mensenrechtenorganisatie schetst een inktzwart beeld van een land dat steeds totalitairder wordt geregeerd. Waar mensen verdwijnen, worden gemarteld, in illegale detentiecentra zitten. Waar politici worden gearresteerd en bedreigd als ze mee willen doen met de presidentsverkiezingen of lid zijn van een oppositiepartij. Waar steeds minder mensenrechtenorganisaties zijn toegestaan. 

De vraag is wat gebeurt er met Iyamuremye en Mugimba als zij over kortere of langere tijd uit de gevangenis komen. Is het oog van de internationale gemeenschap voldoende om hun veiligheid en leven te beschermen in Rwanda? Kunnen zij zonder problemen terug naar Europa?

Wordt vervolgd

 

Maandag 8 januari 2018

BLOODY SUNDAY IN CONGO

Op maandag 1 januari, nieuwjaarsdag, liep mijn mobieltje vol met gruwelijke foto’s en filmpjes. Militairen in met name Kinshasa hadden de dag ervoor geprobeerd te verhinderen dat katholieken naar hun zondagsmis gingen. Ik kreeg de doden, gewonden en arrestaties doorgestuurd; bloody sunday in Congo. De militairen gebruikten traangas, mensen werden achtervolgd, geld en mobieltjes werden gestolen, ze drongen parochiegebouwen binnen om te zoeken naar ordeverstoorders. Er werd met scherp geschoten. Voorlopige balans: 8 doden en meer dan honderd arrestaties.

Waarom mochten de katholieken niet naar hun mis? De katholieken eisen van Kabila dat hij zich niet meer herkiesbaar stelt. Dat was immers een voorwaarde in het Sylvestre-akkoord van eind vorig jaar, dat tot stand kwam vooral dankzij de inzet van hun bisschoppen. De vreedzame demonstraties worden door Kabila gezien als een ondemocratische greep naar de macht. 

Dit argument is natuurlijk een lachertje. Kabila is degene die de democratie aan zijn laars lapt door aan het presidentspluche te blijven plakken. Hij was ook degene die tussen 19 en 22 december 2016 zo’n 200 voormalige M23-rebellen naar zijn land haalde om demonstranten een lesje te leren. Samen met Congolese veiligheidstroepen waren zij verantwoordelijk voor zo’n 60 doden en honderden arrestaties.

Actiebewegingen als Lucha en Filimbi zijn met name het doelwit; hun vreedzame demonstraties zijn populair bij de bevolking. Ook de bisschoppen dragen beide bewegingen een warm hart toe.

De Congolese kiescommissie heeft nieuwe verkiezingen voorlopig vastgesteld op 23 december 2018. Maar er zijn weinig Congolezen die daadwerkelijk geloven dat ze die dag  naar de stembus zullen gaan. De situatie staat op scherp.  Kwalijk daarbij is dat Europa niet eensgezind de acties van Kabila en zijn militairen veroordeelt. Handelsbelangen spelen daarbij -zoals gebruikelijk- een rol.

Woensdag 3 januari 1018

Welkom in 2018, met een terugblik naar 2017, DRC

In 2017 had de DRC 1 president die niet op wilde stappen;

In 2017 bezat die president met zijn familie meer dan 80 bedrijven, die sinds 2002 honderden miljoenen dollars opleverden.

In 2017 werd 1 kind op de 10 niet ouder dan 5 jaar en hadden 4 op de 10 kinderen groeiproblemen vanwege ondervoeding.

Er kwam 1 wetsvoorstel dat het de nationale en internationale hulporganisaties een stuk moeilijker wil maken.

In 2017 verscheen er 1 rapport van Human Rights Watch waarin stond dat 200 voormalige rebellen van M23 door de president werden ingezet om demonstraties de kop in te drukken. Samen met de Congolese ‘veiligheidsdienst’ waren ze verantwoordelijk voor meer dan 62 doden en honderden arresties rond 19 december 2016.

Minstens 8 hoge militairen werden in 2017 door VS –in navolging van de EU- in de ban gedaan vanwege excessief geweld.

Monusco, de duurste VN-vredesmacht ooit, kostte in 2017 ongeveer 1.1 miljard dollar. De vredesmacht verloor 93 mensen.

In 2017 werden 2 VN experts -waarschijnlijk in opdracht van de regering- vermoord terwijl ze mensenrechtenschendingen onderzochten.

Minstens 500 mensen werden vermoord en 1000 ontvoerd de afgelopen 6 maanden van 2017 in Noord- en Zuid Kivu.

Op 30 oktober werd in Goma een 11-jarig jongetje doodgeschoten, samen met 5 demonstranten

In Kasai werden sinds 2016 minstens 5000 mensen slachtoffer van dodelijk geweld door rebellen en soldaten.

In Kasai zijn in 2017 minstens 33.000 ontheemden.

In Kasai werden 600 scholen aangevallen.

In Kasai werden minstens 90 massagraven gevonden.

Minstens 350 critici en mensenrechtenactivisten werden gearresteerd in 2017.

1 minister/woordvoerder van de regering is met name verantwoordelijk voor het beknotten van de persvrijheid

Bijna 40 lokale journalisten werden in 2017 gearresteerd.

Minstens 5 internationale journalisten werden het land uitgezet.

Er kwam 1 wetsvoorstel in 2017 die het de nationale en internationale hulporganisaties een stuk moeilijker wil maken.

Deze lijst is bij lange na niet volledig.

Welkom in 2018

Dinsdag 2 januari 2018

Welkom in 2018, met een terugblik naar 2017

RWANDA: 

Minstens 2 vrouwelijke politici die president willen worden, zitten in een cel op basis van hun politieke overtuiging; 

Minstens 10 leden van de politieke oppositie zitten in een Rwandese cel;

8 leden van oppositieartij UDF-Inkingi werden in september 2017 gearresteerd vanwege de organisatie van een gewapende tak van hun partij;

1 lid van UDF-Inkingi werd vermoord in 2017.

MARTELEN EN ILLEGALE DETENTIE 

Het is onbekend hoeveel mensen in 2017 als vermist werden opgegeven;

Het is onbekend hoeveel mensen er in 2017 in illegale detentie zaten;

Het is onbekend hoeveel mensen er in 2017 werden gemarteld;

Één VN-commissie besloot in november 2017 haar waarnemingen naar martelpraktijken te staken, omdat ze door de Rwandese overheid werd tegengewerkt

HRW publiceerde in 2017 een onderzoek naar martelen en concludeerde dat er stelselmatig wordt gemarteld, vaak om mensen te laten bekennen dat ze lid zijn van de FDLR of dat ze lid zijn van oppositiepartij Rwandan National Congres (RNC).

UITGEZET OF UITGELEVERD

2 door Nederland uitgeleverde Rwandezen brachten de eerste dag in het nieuwe jaar door in hun (internationaal goedgekeurde) Rwandese gevangenis. Overigens lijkt het met de beloofde monitoring te haperen: over het afgelopen half jaar is er geen monitorrapport meer verschenen.

1 Rwandees, veroordeeld door een Nederlandse rechter voor genocide, zat in 2017 in een Nederlandse cel,

Minstens 1 door Nederland uitgezette Rwandees zwierf in 2017 bang door de straten van Kigali,

Minstens 1 uitgezette Rwandees zit al twee jaar in een Rwandese gevangenis terwijl de beschuldigingen voortdurend wijzigen;

Minstens 2 Rwandezen zijn Nederland ontvlucht omdat ze bang zijn uitgezet te worden

1 Rwandees, van genocide beschuldigd, kon in december 2017 nog net voorkomen dat hij zijn paspoort kwijtraakte, maar zijn procedure gaat verder, dus de onzekerheid blijft;

1 Rwandees dreigt te worden uitgezet naar Rwanda, ook al zijn zijn kansen in het land ‘nul’ omdat zijn vrouw als gevaarlijk politica in de cel zit.

 PERSVRIJHEID

Bijna alle Rwandese journalisten deden in 2017 aan zelfcensuur volgens HRW;

Het is onbekend hoeveel journalisten  in 2017 in de gevangenis zitten;

Rwanda staat in 2017 op nummer 159 van de World Press Freedom Index

(van de 180 landen; Nederland staat op 5, Congo op 154, Burundi op plaats 160)

Allemaal een heel gelukkig en vrij 2018 toegewenst!

Morgen is Congo aan de beurt

Zondag 8 oktober 2017

L’histoire se répète … of in goed Rwandees: history repeats itself...

Opnieuw is in Rwanda een vrouwelijke ex-presidentskandidate gearresteerd op uiterst dubieuze gronden. En met haar werden Diana Rwigara’s moeder en zus gearresteerd. Het is maar goed dat het hele gezin van Victoire Ingabire, inclusief haar moeder en zuster, veilig in Nederland zit. Hoewel … Onze onvolprezen IND (die mij uitsluitend per email te woord wil staan) wil de echtgenoot van Victoire het land uitzetten.

Ook al heeft Rwanda hem nog nooit ergens van beschuldigd –er is geen snipper slechts over Lin Muyizere in heel Rwanda te vinden- is onze IND er heilig van overtuigd dat hij een gemene massamoordenaar is.

Weg met deze man, roeptoeteren ze daarom nu al een paar jaar bij de IND. Ze lieten notabene in het onrustige en voor Victoire gevaarlijke verkiezingsjaar 2010, onderzoek naar hem verrichten in Rwanda. Ik kan me zo voorstellen dat ze in de ambassade de neuzen naar hun kruin trokken over zoveel onbenul bij de IND. Het duurde dan ook even voordat een lokale onderzoeker op pad ging. Die vond niks, maakte er iets van en de IND blies het iets tot enorme proporties op.

Halsstarrige IND  

Hoewel inmiddels duidelijk is dat Paul Kagame niet zachtzinnig met zijn critici én hun familie omspringt, blijft de IND halsstarrig naar Lin Muyizere wijzen. Als een vreemdeling vreest voor zijn leven of bang is gearresteerd te worden, dan kan hij verwijzen naar artikel 3 van het ERVM, zo zegt de IND. Maar het is allereerst de IND die bepaalt of hij gevaar loopt. En hoe komen zij aan hun kennis: ‘Informatie over een land wordt onder meer verkregen uit algemene ambtsberichten, rapportages van ngo’s, jurisprudentie van internationale hoven en tribunalen en door uitwisseling van informatie tussen lidstaten’, zo schrijft de IND in een email als antwoord op een van mijn vragen. Ze spreekt dus niet met experts die de situatie goed kennen.

'Er zijn geen medewerkers van Unit 1F voor werkgerelateerde zaken naar Rwanda geweest noch is tussen de IND en Rwanda contact over individuele dossiers’, aldus de IND. Met andere woorden: de IND werkt met een papieren werkelijkheid en weet hoogst waarschijnlijk niet hoe het in Rwanda er werkelijk aan toegaat.

Overigens een bezoekend Nederlands ambtenaar dat niet snel zien. Die wordt meegesleept naar de schoonste straten van Kigali, luxe hotels, dure restaurants en modelprojecten. Overal wordt voor hem of haar de rode loper uitgerold. De ambtenaar praat alleen met geselecteerde mensen, bij geselecteerde gelegenheden. Wie mazzel heeft mag op audiëntie bij de president of krijgt ’s nachts een speelkameraadje gestuurd.

Terwijl de –denkbeeldige- Nederlandse ambtenaar in het zwembad ligt van Milles Collines, worden een paar straten verderop leden van onwelgevallige partijen gearresteerd en zijn Rwandese ambtenaren bezig met het verzinnen van een beschuldiging. 

'Wat zullen we nu eens nemen? Die belastingfraude viel niet hard te maken. Daarvoor zouden we teveel moeten roeren in potten die beter gesloten kunnen blijven.’

Zijn collega peinzend: ‘Zaaien van verdeeldheid? Het hebben van een genocide ideologie? Mmm. Laten we die nu eens niet nemen. De mensenrechtenorganisaties gaan dan weer zo hard roepen.’

‘Alle critici zijn gewoon oproerkraaiers’, mompelt er één in zijn baardje.

‘Ha, dat is het’, roept zijn collega. ‘We beschuldigen ze alle drie tot het aanzetten van oproer. En dan doen we bij haar er een gevalletje vervalsing van papieren bij. En die moeder, was die niet erg gelovig? Dan laten we haar deelnemen aan sektarische handelingen. Geen speld tussen te krijgen.’

Geldelijk en politiek gewin?

Rwigara is de dochter van een rijke vader die veel geld verdienden onder andere met onroerend goed. Hij sponsorde in de jaren negentig de RPF. Assinapol Rwigara kwam in 2015 om bij een auto-ongeluk: zijn auto botste op de linkerweghelft tegen een vrachtwagen. De familie heeft altijd betwist dat het om een ongeluk ging; zij waren erbij toen hij –volgens hen- nog levend in een lijkenzak werd gestopt door de politie. Toen ze bij het mortuarium kwamen, was hij dood en zagen ze wonden die hij niet had toen ze hem vlak na het ongeluk zagen. Volgens boze tongen zijn de arrestaties van Rwigara en haar moeder en zuster niet alleen politiek ingegeven. Paul Kagame zou de arrestaties ook gebruiken om de bezittingen van de familie in handen te krijgen.

Wat ook de redenen zijn van de arrestatie van Rwigara en haar familie, ze laten zien dat er nog veel mis is met Rwanda als rechtsstaat. De mensen van de IND mogen en kunnen niet wegkijken van deze realiteit. Ik zou zeggen, ga een keertje met mij mee naar Rwanda. Dan laat ik de keerzijde van de vals blinkende medaille zien.

 

Donderdag 7 september 2017

De verkiezen zijn voorbij: golf van arrestaties in Rwanda

Het zijn barre dagen in Kigali. De presidentsverkiezingen zijn voorbij en nu is er een stroom aan arrestaties van de oppositie. Het lijkt erg op 2010; ook toen werd een oppositieleidster na de verkiezingen gearresteerd. Ingabire kreeg uiteindelijk in hoger beroep een gevangenisstraf van 15 jaar.

Gisteren maakte de UDF bekend dat zes leden, waaronder vice voorzitter Boniface Twagirimana, zijn gearresteerd. Voor Boniface is het de zoveelste keer. Hij is steeds een doelwit, omdat hij de dagelijkse contacten met Ingabire onderhoudt.

En dan is er nog het gedoe rondom Diane Rwigara. Ze werd eind augustus, samen met enkele familieleden, uit haar huis gehaald door de politie. Ze werd beschuldigd van belastingontduiking en fraude. Dit keer dus geen beschuldigingen van genocide ontkennen of verdeeldheid zaaien. Dat is bij Rwigara als Tutsi ook een stuk lastiger. Dagenlang werd er niets meer van de familie vernomen; de bezorgdheid over hun lot groeide.

Eergisteren ontstond verwarring over een politiebericht inclusief foto's. Dat meldde dat de familie zich al die tijd schuil had gehouden in een bijgebouw achter hun huis. De foto’s toonden de politie-inval en hun aankomst bij de CID, Criminal Investigation Department. 

Er was veel commotie. Rwigara had wat uit te leggen, zo vonden sommigen. Het geeft geen pas je te verstoppen en niets van je te laten horen, terwijl er zoveel mensen zijn die zich zorgen maken. Anderen plaatsten vraagtekens bij het verhaal van de politie. Het is namelijk hoogst ongebruikelijk dat beelden van een arrestatie of inval worden vrijgegeven. 

Naar nu blijkt werd Rwigara met haar familie op 29 augustus uit haar huis gehaald voor ondervraging. Dat werd gezien door de buren, die echter niet zagen dat de familie later werd teruggebracht. 

Hun telefoons werden meegenomen, zodat contact met de buitenwereld onmogelijk was, zo claimt Rwigara. Ze vertelt ook dat geld werd meegenomen en dat het huis vanaf maandag onder toezicht stond van de presidentiële garde. De familie had huisarrest. Toen vrienden maar niets van haar hoorden, sloegen ze alarm. Ze dachten dat ze in een van de geheime panden zou zitten van de militaire inlichtingendienst.

Dinsdag 1 augustus 2017

Rapport snoeihard voor Nederlands onderzoek en proces 

Twee belangrijke gebeurtenissen de afgelopen dagen. Allereerst een publicatie van het project Gerede Twijfel onder leiding van Peter van Koppen. Dat maakt gehakt van het onderzoek naar de schuld van Joseph Mpambara, de Rwandees die door Nederlandse rechters schuldig werd bevonden aan genocide en tot levenslang werd veroordeeld. 

De titel en ondertitel zijn veelzeggend: Een Rwandees kaartenhuis, een wirwar van wankelende verklaringen.

De conclusie is snoeihard: ‘Op basis van het geanalyseerde bewijs had Joseph niet veroordeeld mogen worden.’ De studenten van het project concluderen dat Rwanda tijdens het hele onderzoek, Nederland bij de arm nam waardoor ‘er geen sprake was van een onafhankelijk onderzoek.’ Bijna alle getuigen werden geleverd door Rwanda of door een stroman van Rwanda.

Die getuigen legden vage of tegengestelde verklaringen af. De rechter commissaris en de rechters hadden meer vraagtekens moeten zetten en meer moeten doorvragen. Verschillende getuigen logen vanwege individuele wraakgevoelens of omdat ze opdracht kregen van belanghebbenden in Rwanda.

Ook de advocaat van Joseph krijgt er van langs: die stelde irrelevante vragen, legde verkeerde accenten en stelde niet de benodigde kritische vragen.

Het project ging niet over éen nacht ijs: de vijf studenten met begeleider Peter van Koppen, startten het onderzoek voorjaar 2015. 

Joseph heeft altijd volgehouden onschuldig te zijn.

De vijf mogen niet worden uitgeleverd zegt rechter in Londen

Vorige week sprak de Londense rechter zich uit in het hoger beroep dat Rwanda had aangespannen, nadat rechter Arbuthnot had gezegd dat vijf van genocide beschuldigde Rwandezen, niet mochten worden uitgeleverd. Het rapport van Witteveen speelde voor de rechter een belangrijke rol.

Ook in beroep ging de rechter grotendeels mee met de conclusies van Witteveen: Zonder een stevig en ervaren advocatenteam, hebben genocide verdachten in Rwanda geen kans op een eerlijk proces. Met name, zo zegt de rechter, omdat ministers zich publiekelijk en in de media uitlatingen doen over genocidezaken. 

Het is een lange uitspraak met veel interessante elementen. Ik ga deze goed bestuderen.

Donderdag 11 juli 2017

Geen verkiezingen in Congo dit jaar

Er komen dit jaar geen verkiezingen in Congo, zo vertelde gisteren het hoofd van de organisatie die de verkiezingen moet organiseren, CENI. De CENI heeft genoeg redenen: de kiezersregistratie is nog lang niet gebeurd, de wetten zijn nog niet aangepast, er is geen geld en de voortdurende onveiligheid, bijvoorbeeld in Kasai, maakt het organiseren van verkiezingen ook lastig. Grootste struikelblok op dit moment zijn de kieslijsten met daarop de namen van alle mensen die mogen stemmen. De CENI had beloofd dat deze er eind juli zouden liggen. Dat gaat niet lukken. Daarmee lijkt ook het – zo moeizaam tot stand gekomen - akkoord van december 2016 van de baan, al herhaalde de VN-vredesmacht direct na de verklaring van de CENI, hun steun. In het akkoord staat onder meer dat er voor 31 december 2017 verkiezingen moeten worden gehouden. De vraag is nu wat de oppositie gaat doen; volgens hen heeft de regering in Kinshasa veel te weinig gedaan. De verwachting is dat met het verstrijken van de deadline voor de kieslijsten, de spanning snel zal oplopen.

Rwanda: Alle dieven moeten dood

Human Rights Watch (HRW) komt vandaag met een schokkend rapport, waarin staat dat sinds april vorig jaar maar liefst 37 verdachten van kruimeldiefstal zijn vermoord. Ook zijn tenminste vier verdachten van de aardbodem verdwenen.

De meesten werden verdacht van diefstal (van bananen, een koe, een motor), het smokkelen van marihuana of het illegaal oversteken van de grens met Congo. 

In het rapport ‘Alle dieven moeten dood’ (All thieves must be killed) schrijft HRW dat het een nieuwe richtlijn lijkt afkomstig van het regime. Volgens HRW gebeuren de executies zonder dat er enige vorm van proces aan vooraf is gegaan. 

HRW onderzocht met name gevallen in de districten Rutsiro en Rubavo.

Slachtoffers werden door civiele autoriteiten aangehouden en naar een militair kamp gebracht. Daar werden ze geëxecuteerd; de meesten kregen de kogel, maar er werden ook lijken gezien met een touw om de nek of een mes in het hart.

Het vermoorden van verdachten is natuurlijk een stuk goedkoper dan een proces met alles wat daaraan vast zit. Het lijkt er dus op dat je in Rwanda voor het stelen van bananen de doodstraf kunt krijgen. En dat in een land waar de doodstraf tien jaar geleden werd afgeschaft.

 

Maandag 10 juli 2017

Rwanda is kapotgebeukt

Over een maand, op 4 augustus, zijn er in Rwanda presidentsverkiezingen. Amnesty International slaat de spijker op de kop als het waarschuwt ‘dat de sfeer van verkiezingen het resultaat is van jarenlange repressie.’

‘De moorden en verdwijningen in 2017 moeten gezien worden in de context van veel jaren waarin hetzelfde gebeurde’, aldus Amnesty. Journalisten, hulporganisaties en politici zijn het doelwit. Zo mocht de familie van Jean Damascene zijn dode lichaam meenemen uit een ziekenhuis, nadat hij een paar dagen was vermist. Jean Damascene was lid van de partij van Victoire Ingabire, de FDU. Volgens deze partij werd hij vermoord omdat hij fel tegenstander was van de landbouwplanning: iedere boer krijgt te horen wat hij moet verbouwen. 

Diane Rwigara wil graag meedoen met de verkiezingen, maar heeft nog steeds geen officieel toestemming. Toen zij aankondigde mee te willen doen, verschenen er prompt naaktfoto’s van haar op internet. En net als een andere politicus die mee wil dingen naar het presidentschap, Philippe Mpayimana heeft zij te maken met bedreigingen en intimidatie.

Inmiddels is de definitieve kandidatenlijst bekend gemaakt door NEC, de commissie die de verkiezingen organiseert. Daaruit blijkt Philippe Mpayimana de lijst heeft gehaald, maar dat Diane niet is toegelaten. Ze zou hebben samengespannen met een medewerker van NEC om vervalste handtekeningen binnen te halen. 

Ook Frank Habineza van de Groenen staat op de lijst. Bij de vorige verkiezingen werd zijn vice-voorzitter letterlijk een kopje kleiner gemaakt. Habineza vluchtte daarop doodsbang naar het buitenland. Ik heb Frank meerdere malen ontmoet, in Rwanda én in Nederland. Ik ben heel benieuwd welke functie hij na de verkiezingen gaat bekleden. 

Er zijn nu dus drie kandidaten. Erg spannend zullen de verkiezingen niet worden voor de huidige president Paul Kagame. Waar de vorige keer in 2010 nog veel onrust was te bespeuren, nu is het land kapotgebeukt door de lange arm, met de ijzeren vuist van Paul Kagame. Het is angstwekkend stil in Kigali.

Vrijdag 7 juli 2017

En dan heb je je boek gepresenteerd en kun je alleen maar afwachten. Hoe worden de recensies? Belangrijker nog, krijg je recensies. Stel je voor dat je doodgezwegen wordt. Niet de moeite waard om er een woord vuil aan te maken! 

Gelukkig kwamen ze er. In Trouw, NRC en het Nederlands Dagblad. Ook op de website Hebban.nl staat een aantal prachtige samenvattingen. In bijna alle recensies staan wel foutjes en soms zelfs knoepers van fouten. Recensenten hebben blijkbaar haast; er moeten nog meer boeken worden beschreven. Ik vind het van ondergeschikt belang; ben veel te blij dat er zo positief over me wordt geschreven!

Ook de vasthoudende meneer X uit mijn boek is weer in de pen geklommen; heb er zin an!

Wat nog niet zo goed uitpakt, zijn de boekhandels. Die hebben maar mondjesmaat mijn boek besteld, en dus ligt het nergens -laat staan prominent- in de schappen. Wie nog een briljant idee heeft om dat voor elkaar te krijgen, graag! Ondertussen stook ik de mensen in mijn omgeving op om gewoon bij de eigen boekhandel binnen te stappen en te vragen naar Rijke mensen …. 

Ondertussen in Congo ..

In Congo neemt de druk toe. Op 30 juni, notabene de dag waarop het land haar onafhankelijkheid viert, werden onder meer leden gearresteerd van de UDPS (Union pour la Démocratie et le Progrès Social). Oprichter en partijleider Etienne Tshisekedi stierf in februari dit jaar; hij werd opgevolgd door zijn zoon Felix. Volgens de UDPS werden over heel Congo meer dan 500 leden gearresteerd. Volgens lokale mensenrechtenorganisaties  worden gewone burgers lastiggevallen als ze in bushokjes staan; ook krijgen ze bezoek van politie en veiligheidsdiensten. 

Ondertussen in Rwanda …. is het heel stil rondom de verkiezingen …..

Woensdag 28 juni 2017

HET BOEK is er!

Meer dan honderd mensen namen de moeite om naar de boekpresentatie te komen, afgelopen maandag. Vrienden, bekenden, specialisten. Lovende woorden van de uitgever, een boeiende, maar niet voor iedereen even begrijpelijke discussie, een komische noot van mijn achterwacht en een eerste exemplaar voor Raissa de dochter van Victoire en Sylvestre Bwira. Van hem is ook de titel afkomstig. Toen we spraken over de duizenden Rwandese vluchtelingen in Goma en de overvolle vluchtelingenkampen waar mensen bij bosjes stierven ten tijde van de genocide in 1994 zei hij: 'Rijke mensen sterven niet, die huren een huis.’Je begrijpt, ik ga nu achter de geraniums zitten, want mensen hebben voor mij in de rij gestaan!

Ondertussen dendert het leven door. Rondom de verkiezingen in Rwanda is het opvallend stil. Waren er bij de vorige presidentsverkiezingen granaataanslagen, demonstraties, verdwijningen en zelfs moord op een kritische politicus en een journalist, nu lijkt het redelijk stil. Al krijgt echte oppositie natuurlijk geen schijn van kans. Diane Shima Rwigara had nog niet gezegd dat ze mee zou doen met de verkiezingen, of er verschenen naaktfoto’s van haar op de sociale media. Daar had Kagame verder geen omkijken meer naar.

In Congo is het ook verpletterend stil rondom de verkiezingen. Nog steeds is er geen datum gepland. Van verschillende kanten krijg ik de waarschuwing dat het op het punt van ontploffen staat. Ik weet niet wat dat betekent in een land waar bijna dagelijks mensen door een gewelddaad sterven. Waar mensen sterven van de honger. 

Lees hier mijn bijdrage aan de Volkskrant en het Nederlands Dagblad over de toekomst van Congo.

Woensdag 8 juni 2017

Schrijvende kaboutertjes

Op de een of andere manier dacht ik dat kaboutertjes bij de uitgeverij de correcties deden. Je leverde een script af vol spelvauten, en een week later kreeg je het terug, prachtig gecorrigeerd volgens alle spelling- en taalregels.

Nee dus.

Vier jaar geleden ongeveer begon ik met het schrijven van mijn boek Rijke mensen sterven niet, maar het schrijven lijkt me - achteraf - lang niet zo arbeidsintensief als de afgelopen maanden vol correctieronden.

Schrik overigens niet van de vier jaar. Ik zat lang niet altijd achter de computer voor mijn boek. Er moesten hectares grasveld gemaaid in Frankrijk, voodoo-praktijken gevolgd in Benin, en rebelse jongeren gevolgd in Congo. Daarnaast was ik – naar mijn idee – steeds maar bezig met het aanvragen van subsidies, waarvan het merendeel steeds maar weer werd afgewezen om steeds weer andere redenen.

De correctieronde begon ergens in november vorig jaar. Ik stuurde de tekst die bijna af was, naar mijn redacteur bij Atlas Contact, Bertram Mourits. Een spannende maand volgde, want een definitief ‘thumbs up’ had ik tot dan toe niet gehad.

Een eerste poging van drie hoofdstukken, werd zacht maar genadeloos teruggestuurd: te abstract, te zwaar analytisch, het menselijke werd node gemist. Of ik niet beter mijn reizen naar Rwanda en Congo als uitgangspunt kon nemen?

Ik las de hoofdstukken nog eens door en kon niet anders dan ze gelijk geven. Maar dat was wel een sombere week vol drank later. Weer drie weken later zat ik in Frankrijk op een schrijverscursus. Ik had me heilig voorgenomen NOOIT naar zoiets te gaan. Het kon niet anders of er zaten uitsluitend gemankeerde schrijvers die heel interessant deden, maar elk excuus gebruikten om maar niet te hoeven schrijven.

Dat viel zeer mee. Ik had een hele plezierige week met leuke mensen en leerde er ook nog wat. Al weet ik nu niet meer precies wat dat was. Maar het tweede hoofdstuk van mijn boek werd daar geschreven. Het eerste hoofdstuk schreef ik pas in december vorig jaar, tegelijk met het laatste hoofdstuk.

Mijn reizen als uitgangspunt bleek een gouden tip van Bertram. Het schrijven verliep opeens een stuk makkelijker, omdat ik heel dicht bij mijn eigen ervaringen kon blijven. Bijna had ik heel dicht bij mezelf geschreven. Oef. 

Vlak voor kerstmis kwam het verlossende woord van Bertram. Atlas Contact vond het boek goed en spannend en ging het drukken. Ik deed een dansje onder de Douglas bij ons langs het pad die geldt als kerstboom en hief met glimmende wangen het glas met echtgenoot. Die wist nog niet dat we eerder terug naar Nederland gingen, omdat er een portretfoto gemaakt werd voor het omslag.

In het nieuwe jaar werd Marcella van der Kruk mijn redacteur. Ook zij las mijn boek van voor tot achter en had een aantal zeer relevante vragen en opmerkingen. Ik nam ze mee naar Benin, waar ik tussen de lessen door, alle vragen probeerde te beantwoorden. Ik had inmiddels ook een korte geschiedenis geschreven – dankzij veel bronnen op internet – van Rwanda, Congo en Burundi, omdat lang niet iedereen die complexe achtergronden kent. Het was voor mij trouwens ook een leerzame exercitie om alles op een begrijpelijke rij te zetten.

Vervolgens ging het aangepaste manuscript naar een professionele corrector. Zij hanteerde streng doch rechtvaardig het rode potlood en had op haar beurt weer wat vragen. Van haar leerde ik dat er best een komma achter ‘en’ mag als er een rust nodig is. Ook weet ik nu dat namen van tijdschriften en kranten cursief moeten en dat een gedachtestreepje zowel voor als achter een spatie heeft – ja – zo.

Halverwege deze intensieve correctieronde sloeg midden in de nacht de schrik mij om het hart. Had ik alle jaartallen wel gecontroleerd? Alle bronnen nog eens nagezocht? Had ik alle kwetsbare mensen voldoende anoniem gemaakt?

En dus was ik nog een week extra bezig met factchecken van mijn eigen boek.

Inmiddels had de ontwerper een prachtig omslag gemaakt. Zijn eerste ontwerp was wat ongelukkig – hij had de schedels van het genocidemonument in Kigali genomen. Een begrijpelijke keuze voor iemand die niet de actuele achtergronden kent van het land.

We zijn inmiddels begin mei als de echte drukproef wordt opgestuurd. Ik begon aan de tiende – en voorlopig laatste- keer dat ik mijn boek in het geheel doorlas.

Ik had net de correcties doorgegeven en plaatste blij een bericht op facebook, toen ik op die foto nog een vaut ontdekte. Gelukkig kon die er nog worden uitgehaald.

Het schrijven is even afgelopen, nu begint de publiciteitscampagne. Ik hoef jullie niet te vertellen: Koop dat boek. Ik ga er van uit dat jullie dat allemaal doen. Wel zou ik aan jullie willen vragen: Zegt het voort.

Op 21 juni ligt het in alle echte en virtuele boekhandels, op 26 juni is de officiele boekpresentatie in Nieuwspoort.

De afgelopen maanden waren intensief en mijn website werd het kind van de rekening. Vanaf vandaag komt daar verandering in. Er is meer dan genoeg te vertellen over Rwanda, Congo en Burundi.

Maandag 24 april 2017

Parkwachter Rodrigue Katembo krijgt prijs

Rodriguez Katembo werd bedreigd door zijn eigen parkwachters, overheidsvertegenwoordigers en het Britse oliebedrijf SOCO. Hij werd gearresteerd door de Congolese veiligheidsdienst en gemarteld. Zijn baas, Emmanuel de Merode werd aan aantal keren beschoten. De afgelopen vijftien jaar werden in Virunga Park, Oost-Congo, meer dan 160 parkwachters gedood. Park Virunga is misschien het meest gevaarlijke onderdeel van de Unesco-werelderfgoedlijst. Om de natuur in het gebied te beschermen, worden levens gegeven. Rodriguez Katembo lukte het om olieboringen te stoppen. Hij krijgt daar vandaag de prestigieuze ‘groene' Nobelprijs voor: de Goldman Environmental Prize.

Mede dankzij Katembo moest het Engelse oliebedrijf het hoofd buigen: in november 2015 zegde het bedrijf toe niet naar olie te zullen boren, ook al heeft het een vergunning. Die kreeg het bedrijf in 2010 van de Congolese overheid, ook al mocht er helemaal niet naar olie worden geboord. De verontwaardiging internationaal over de vergunning was dan ook groot. Bij toeval stuitte Katembo op een ploeg van SOCO die bezig waren met een illegale proefboring naar olie. 

Met medewerking van zijn baas zocht Katembo contact met de diverse partijen om hun activiteiten met een verborgen camera vast te leggen. Een deel van deze beelden kwamen terecht in de documentaire Virunga. De maatschappelijke druk voor SOCO werd te groot en het bedrijf moest de activiteiten in het park staken. Geweldig resultaat! Toch blijft het zaak goed op te letten. Het park is groot en sommige plekken zijn lastig bereikbaar, ook omdat rebellen het park onveilig maken. 

Katembo werd in Zuid-Kivu geboren, op zijn veertiende geronseld als kindsoldaat door rebellen, kon een paar jaar later aan ze ontsnappen en behaalde uiteindelijk een universitaire graad in de biologie. In 2003 werd hij parkwachter in Nationaal Park Virunga, bekend om zijn berggorilla’s, maar ook om stropers, rebellen, moorden en illegale olieboringen.

Een paar jaar geleden mocht ik hem de hand drukken; ik was op weg naar Rutsuhuru en wij kwamen hem toevallig tegen in het park. Hij vertelde over de gruwelijkheden die stropers begingen, over het gevaar van de olie onder de grond. Ik ben er destijds niet mee aan de slag gegaan. Ik was bezig met M23. Alle keuzes zijn discutabel; deze is daar geen uitzondering op. 

KWIBUKA23

Elk jaar wordt in Rwanda de genocide herdacht, grootscheeps en langdurig. Dit jaar onder de naam Kwibuka23, omdat het 23 jaar geleden is dat de genocide op 7 april begon.

‘Indrukwekkend’, vond een mevrouw die herinneringsbijeenkomst  van de ambassade bijwoonde. 'Hutu’s en Tutsi’s door elkaar, het voelde alsof Rwanda het verleden achter zich had gelaten en op weg was naar de toekomst.'

Een ander reageerde: ‘Kent u de kalebassen waar de Rwandezen bier uit drinken? Van buiten prachtig glanzend, maar van binnen rot, omdat die nooit wordt schoongemaakt. Dat is Rwanda. Van binnen rotten we weg omdat er niets gedaan wordt aan heel belangrijke zaken.'

Ik was in Leiden op de boekpublicatie van Olivier Nyiubugara. Hij schreef over herinneringen en over vergeten. Voor zijn boek Novels of genocide vergeleek hij een aantal romans over de Rwandese genocide met elkaar, de helft geschreven door Tutsi’s, de andere helft door Hutu’s. 

Zijn hypothese: er moeten flinke verschillen zijn in het behandelen van de waarheid, afhankelijk van de achtergrond van de schrijver. Zo zullen Tutsi-schrijvers geneigd zijn de officiële bevrijdingsversie van de genocide te geven, terwijl de Hutu’s zich meer neutraal en terughoudend zouden opstellen om over de genocide zo ‘veilig mogelijk’ te vertellen.

Dat het woordgebruik een belangrijke rol speelt, behoeft geen betoog. Olivier beschreef gisteren het verschil tussen het gebruik van oorlog en genocide. Schrijvers die het woord ‘genocide’ gebruiken, sluiten uit dat er ook Hutu-slachtoffers vielen tijdens de genocide. Het is immers bij wet ‘Genocide tegen de Tutsi’s.’ Schrijvers die het woord ‘oorlog’ gebruiken, wijzen nadrukkelijk ook naar Hutuslachtoffers.

In Rwanda is er natuurlijk maar één enkele waarheid: er was een genocide tegen de Tutsi’s, de genocide is tevoren gepland, de oorlog was er om de genocide te stoppen, Paul Kagame is de bevrijder, de RPF heeft geen gruwelijkheden begaan en Hutu-leiders dwongen gewone Hutu’s te moorden.

Wie in Rwanda van die waarheid afwijkt, wordt gearresteerd als genocide-ontkenner. Zo ontdekte ook een man van 55 die hardop tijdens een bijeenkomst vroeg, of er ook Hutu-slachtoffers konden worden opgenomen in het genocidemonument. Het moet een heel moedige man zijn geweest, want iedereen in Rwanda weet wat hem of haar te wachten staat als je zegt dat er tijdens de genocide/oorlog ook Hutu-slachtoffers waren. De gevangen oppositieleider Victoire Ingabire werd door het regime verketterd, toen zij in haar eerste speech op Rwandese bodem, verwees naar Hutu-slachtoffers.

Met het herinneren van de slachtoffers is iets vreemds aan de hand. Rwanda is een land waar officieel etnische afkomst niet bestaat. Iedereen is een Rwandees. Maar bij Kwibuka wordt lang en intens het verschil opgezocht en benadrukt: Tutsi’s zijn slachtoffer, Hutu’s de daders. Hutu’s kunnen niet treuren om hun familie en vrienden die het leven lieten tijdens de genocide/oorlog; er waren immers geen Hutu-slachtoffers volgens het regime. De Hutu’s, die 85 procent van de bevolking uitmaken, worden bij de herdenkingsbijeenkomsten zo buitengesloten, ook al lijken ze mee te doen. De glimmende buitenkant, kent een rotte binnenkant. 

Met Kwibuka wordt elk jaar nadrukkelijk naar het verleden verwezen.  Naar de genocide tegen de Tutsi’s. Worden elk jaar wonden opengehaald die misschien net bezig waren te helen. Wordt er schijnbare verzoening gepropageerd, terwijl in feite de verschillen worden vergroot.

Ik pleit niet voor het vergeten van de genocide/oorlog. Wel voor herdenkingen die alle Rwandezen het recht geeft te treuren om hen die stierven tijdens die gruwelijke maanden.

Naschrift 18 april 2017: 

Een attente lezer mailde me dat Rwanda wel degelijk ook Hutu-slachtoffers herdenkt tijdens Kwibuka. De lezer heeft gelijk, ik ga hierboven te kort door de bocht; ik had moeten toevoegen dat het om Hutu-slachtoffers ging die door Tutsi werden gedood. De officiële lezing ontkent dat er Tutsi’s zijn, die stelselmatig Hutu’s hebben gedood. Het zijn de extremistische Hutu’s die dat op hun geweten hebben. Bij de Gacaca  en het Arusha Tribunaal stond geen enkele Tutsi voor de rechter. Is dat het bewijs dat de officiële lezing gelijk heeft? 

Vrijdag 31 maart 2017

Update Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba: de monitorraporten zijn gisteren naar de Tweede Kamer gestuurd. Niets aan de hand zo is de eerste conclusie. Gevangen zitten en voorbereiding processen verloopt volgens de regels. Dit lijkt haaks te staan op geluiden die ik van betrouwbare bronnen hoorde. Volgende week krijg ik van het ministerie van Justitie, in antwoord op mijn Wob-verzoek een dik pakket met correspondentie over de monitorende instantie en de rapporten. Ik hou jullie op de hoogte.

---

VN-experts vermoord, politieagenten onthoofd, regeringsakkoord van de baan:

Honderden kruitvaatjes in Congo staan op ontploffen

In Congo zijn twee VN-experts en hun tolk vermoord. In de provincie Centraal Kasaï werden de twee lichamen gevonden van Michael Sharp (VS) en Zaida Catalan (Zweden) die deel uitmaakten van een groep experts die de opdracht hadden onderzoek te doen naar conflicten in de provincie Kasaï. Ook het lichaam van hun tolk Betu Tshintela is gevonden. 

De twee experts werden samen met hun tolk ongeveer twee weken geleden ontvoerd. Bij hen waren ook hun chauffeur en twee begeleiders op motoren; deze zijn –voor zover ik weet- nog niet gevonden. Het is voor het eerst dat in Congo VN-experts zijn vermoord. In Kasaï vallen honderden doden door de strijd tussen de Congolese autoriteiten en rebellen die onder leiding staan van Kamwina Nsapu. Zo’n 200.000 mensen zijn vanwege de onrust op de vlucht. De gevechten begonnen in augustus 2016, met de dood van een rebellenleider. De onrust groeide naarmate de presidentsverkiezingen steeds verder werden uitgesteld.

Ongeveer tegelijkertijd met de ontdekking van de twee lichamen, maakte de nationale politie bekend dat de rebellenleider Nsapu ook verantwoordelijk is voor de onthoofding van 42 politiemensen. De strijd tussen de rebellen en de autoriteiten gaat hard tegen hard. Aan beide kanten is sprake van schending van de mensenrechten. 

Nog meer slecht nieuws uit Congo: de onderhandelingen over een nieuwe regeringscoalitie is op een fiasco uitgelopen. Abbé Donatien Nshole van CENCO (Congolese bisschoppen), de organisatie die de onderhandelingen leidde, is zeer teleurgesteld. Voor Congo betekent dit een nieuwe ronde van geweld. In Kinshasa werden na de bekendmaking wegversperringen opgeworpen en gingen mensen de straat op. 

Congo wordt wel eens vergeleken met een kruitvat, maar nu er maar geen oplossing komt voor een nieuwe overgangsregering en nieuwe verkiezingen uitblijven, is er geen sprake van één enkel kruitvat, maar van een heleboel, waarbij de brandende lonten sissend en wel, steeds dichter bij het kruit komt. Niemand is bij machte al die lontjes te doven. Ook Monusco niet, de VN-vredesmacht, die waarschijnlijk een dezer dagen weer een nieuw mandaat krijgt voor nog een jaar in Congo. 

Dinsdag 21 maart 2017

Rwanda boycot het Afrikaanse Hof voor de Rechten van de Mens

Morgen begint de zaak van oppositieleider Victoire Ingabire voor het Afrikaanse Hof voor de Rechten van de Mens. Rwanda zal er niet bij zijn. Het land erkent de rechtmatigheid van het Hof niet. Door weg te blijven probeert Rwanda een mogelijke veroordeling in diskrediet te brengen. Rwanda vreest gezichtsverlies. 

Victoire Ingabire stapte na haar hoger beroep waarin zij tot 15 jaar gevangenis werd gveroordeeld, naar het Afrikaanse Hof. Zij beschuldigt Rwanda van schending van haar mensenrechten en politieke rechten. De zaak gaat morgen gewoon door, alleen zal Rwanda niet aanwezig zijn. 

Partijgenoten van Ingabire vinden het een laffe daad. ‘In plaats van met argumenten te komen, boycot Rwanda nu dit proces’ aldus een persbericht van UDF-Inkingi. Zij vragen sponsors van Rwanda hun budgetten op te schorten, nu Rwanda weigert mee te werken.

Volgens ingewijden is de boycot niets meer dan een wanhoopsdaad. Kagame verliest veel internationale en nationale steun.Daarom is president Paul Kagame bezig aan een rondje ‘zieltjes winnen’ in aanloop van de verkiezingen aanstaande augustus. Zo was hij gisteren te gast bij de paus. Ook was hij begin maart op bezoek bij de Malinese minister van Buitenlandse Zaken. Hij wil dat de gevangenen die in een Malinese cel zitten en die berecht werden door het Rwanda tribunaal, worden overgebracht naar Rwanda, om daar hun tijd uit te zitten.  

Een veroordeling door het Afrikaanse Hof zal Kagame ervaren als een slag in het gezicht. Voor de Rwandese president is zijn imago en dat van zijn land immens belangrijk. De RPF, de partij van Kagame en een van de rijkste politieke partijen ter wereld, geeft  enorme sommen uit aan PR-bureaus.

Maandag 13 maart 

Heksenjacht duurt voort

De IND geeft niet op. Nog steeds worden Rwandezen beschuldigd van genocide zonder dat er betrouwbaar bewijsmateriaal voorhanden is. Dit keer is de moeder van de Rwandese oppositieleider Victoire Ingabire aan de beurt. Zij werd door de Rwandese media op de korrel genomen toen Ingabire nog maar net voet op Rwandese bodem had gezet, in januari 2010. Het hoorde bij de pogingen om Ingabire in een kwaad daglicht te stellen.

De moeder van Ingabire werkte tijdens de genocide in een gezondheidscentrum. Volgens de New Times van 28 januari 2010, werd zij twee keer door volksrechtbank Gacaca veroordeeld. Een keer tot levenslang (2009) en een keer tot 30 jaar (2007). Ze zou onder meer in het gezondheidscentrum babies tegen de muur hebben doodgegooid.  

De New Times koppelt de veroordeling van Ingabires moeder aan de kritiek die Ingabire heeft op de Gacaca. Ze probeert door de Gacaca zwart te maken, haar moeder te steunen, aldus de New Times.

Zoals in veel gevallen van dit soort beschuldigingen, klopt er van de bewijslast niet veel. Zo hebben bijvoorbeeld zowel de zaak uit 2007 als de zaak uit 2009 hetzelfde nummer op het zogenoemde ‘chargesheet’. In principe kan dit niet, omdat het zou gaan om twee verschillende zaken in twee verschillende wijken. Zo’n chargesheet wordt gemaakt door de Gacaca-rechters, en komt tot stand na het horen van allerlei getuigen tijdens het proces.

Daarnaast wordt ook verwezen naar een document dat niets te maken heeft met de zaken waarvan de moeder van Ingabire wordt beschuldig. Als klap op de vuurpijl wordt er bij een van de zaken een getuige opgevoerd, die al in de jaren tachtig is gestorven. 

Ook merkwaardig is dat twee mannen die als medeplichtigen worden aangewezen, wel tot levenslang zijn veroordeeld door de Gacaca,  maar dat er tijdens hun proces met geen woord werd gerept over de medeplichtigheid van Therese Dusabe, de moeder van Victoire. Volgens een betrouwbare bron heeft het Rwandese openbaar ministerie de twee mannen gevraagd hun verklaring te wijzigen door de moeder van Ingabire erbij te betrekken. Beide mannen weigerden.

Net als in de Noorse zaak, lijkt de IND maar één ding te willen concluderen: Therese Dusabe is schuldig. Bewijs dat de schuldvraag ondersteunt, wordt in het dossier opgenomen, ander materiaal wordt genegeerd. Dit is gevaarlijk kokerdenken: het leven van een mens staat op het spel.

Inmiddels is nu toch al een aantal keren aangetoond dat getuigen in deze Rwandese genocide zaken, volstrekt onbetrouwbaar zijn. Mensen wordt gevraagd te getuigen zonder dat er een structurele onderzoeksmethode wordt gebruikt, er wordt niet kritisch doorgevraagd. Ook worden getuigen onder druk gezet een bepaalde verklaring af te geven, zo weet ik uit diverse bronnen die mij hun eigen ervaringen vertelden. Daarnaast praten getuigen met elkaar, waardoor ze elkaars verklaringen beïnvloeden.

En dan heb ik het niet over het Individueel Ambtsbericht dat vaak ten grondslag ligt aan de beschuldiging: het is een schande dat deze berichten serieus worden genomen door IND, het ministerie van Buitenlandse Zaken, het ministerie van Justitie  en de rechters.

Donderdag 9 maart

Goed nieuws uit Noorwegen!

Goed nieuws uit Noorwegen. Daar werd Eugene Nkurayabahizi vrijgelaten, in afwachting van nader onderzoek. Eugene zat bijna vier jaar in de gevangenis, omdat Rwanda om zijn uitlevering vroeg. Eugene beschikt over een vasthoudende familie (onder meer een broer in Nederland) en een vasthoudende advocaat. Die schakelden voormalig politie-onderzoekerHåvard Aksnes in toen bleek dat belangrijk bewijsmateriaal werd achtergehouden. Ook werd materiaal van de verdediging niet meegewogen.

Aksnes spitte afgelopen maanden het dossier van Eugene door en onderzocht de werkwijze van de Noorse politie en Justitie. Hij liet weinig heel van hun onderzoeksmethoden. Zijn rapport maakt duidelijk dat de Noorse politie bevooroordeeld was. Er werd een theorie geformuleerd en alle informatie die niet paste werd opzij gelegd. Terwijl het grootste deel van het ‘bewijsmateriaal’ afkomstig is van getuigen, was er geen grondige en objectieve toetsing van hun betrouwbaarheid. 

In 2015 gingen voormalig advocaat Jan Hofdijk en ik twee keer naar Burundi om te praten met getuigen die vertelden dat ze waren gedwongen te liegen. Dat ze werden gedwongen te verklaren dat Eugene schuldig was. Het was een schokkende ervaring voor Hofdijk en mij, vooral ook, omdat de getuigen groot gevaar liepen door over hun ervaringen te vertellen. Eugene en zijn familie zijn er heilig van overtuigd, dat dit het einde is van een lijdensweg    

Maandag 20 februari 2017

Stalin of lenin?

Amerikaans president en nationaal-populist Trump is blijkbaar toch niet zo dom, impulsief en chaotisch als we met zijn allen denken. Want heeft hij niet een uitgebreide studie gemaakt naar het Afrikaans leiderschap en past hij al het geleerde niet toe deze eerste weken van zijn presidentschap?

Het verdacht maken van de rechterlijke macht, inperken van de persvrijheid, het weigeren van onwelvallige verkiezingsuitslagen, het aanstellen van een kritiekloze kliek zonder enige bestuurlijke ervaring, het door elkaar lopen van eigen zakelijke en landsbestuurlijke belangen: seen it, been there in Africa. Goede uitzonderingen natuurlijk niet te na gesproken.

Met name Rwanda kwam bij mij deze ochtend weer boven toen ik in verschillende kranten las dat Trump de journalisten als ‘vijanden van het volk’ betitelde. Had ik zelf vorig jaar ook niet die eer gehad met de titel: vijand van het Rwandese volk.

Opvallend was wel –ik hoor tot de elite die zich niet uitsluitend tot Facebook beperkt, maar wel vijf (online) kranten elke ochtend tot zich neemt- dat in de Volkskrant ‘vijand van het volk' werd toegeschreven aan Stalin en in de New York Times aan Lenin.

En wat doet een mens in deze tijd van alternatieve feiten? Men gaat googelen.

Volgens Wiki was het Lenin die als eerste tijdens de Russische revolutie mensen aanwees als vijand van het volk. Take that Volkskrant. 

Maar omdat mijn nieuwsgierigheid niet helemaal was gestild en één bron, geen bron is,  surfte ik verder.

Wat blijkt: er zijn al heel veel eeuwen ‘vijanden van het volk’. De Romeinse senaat verklaarde Nero in 68 na christus tot ‘vijand van het volk’. Ook tijdens de Franse revolutie was een benoeming tot ‘vijand van het volk’ een populair middel om critici (mond)dood te maken. Zo speechte advocaat en politicus Robespierre in 1793: ‘… het enige dat we de vijanden van het volk verschuldigd zijn is de dood.’  

Verder schreef Henrik Ibsen in 1882 een toneelstuk met dezelfde naam en zag in 2009 een documentaire met deze naam het licht. Eat your heart out, New York Times. 

Ik ben nu zeer in mijn nopjes. Deze ochtend in een klap aangetoond dat twee groten van de MSM inderdaad nepnieuws publiceren. Google is absoluut betrouwbaar als het op feiten aankomt toch?

Maar alle gekheid op een stokje. Trump aan het roer van de VS is geen lichtend voorbeeld voor Afrikaanse presidenten die het pluche niet willen verlaten. Daarom is het werkelijk ‘hilarious’ te noemen, maar ook angstig, dat opinie-artikel artikel in de New Times. Daarin wordt de Amerikaanse media verweten dat ze de afgelopen decennia te veel hun oren lieten hangen naar de regeringen en de elite. 

De New Times! Het staatsorgaan van Rwanda, dat uitsluitend schrijft wat door de president is voorgekauwd en goedgekeurd! Rwanda, waarin alle kritische journalisten zijn verdreven, gearresteerd of vermoord. Rwanda dat alle politieke tegenstand smoort. 

Laatste nieuws Iyamuremye en Mugimba

Volgens zeggen zijn beiden overgeplaatst van de gevangenis in Kigali naar de gevangenis in Nyanza: de Mpanga gevangenis. Het internationale deel van deze gevangenis kwam mede tot stand met Nederlandse financiële hulp. Het is wel te hopen dat zij inderdaad in het internationale deel zitten, want in het gewone deel is het afzien. De sanitaire voorzieningen zijn minimaal, je hebt geen enkele privacy en wie geen hulp van buiten heeft, lijdt honger. Ik was er twee jaar geleden, voordat een deel van de gevangenis door brand werd verwoest. Ik weet dus niet hoe het complex er vandaag de dag bij staat.

Vrijdag 10 februari 2017

Het is bijna zover. Het Boek begint zijn definitieve vorm te krijgen en de publicatie is ergens in juni. In de zijbalk het omslag, lees hier alvast de intro.

Uitgeleverd aan Rwanda

Over de wederwaardigheden van Jean Claude Iyamuremye en Jean Baptiste Mugimba komt niet veel naar buiten. Ik ga er maar van uit dat geen bericht, goed bericht betekent. Inmiddels kreeg ik van het ministerie van Veiligheid en Justitie een aantal antwoorden op mijn vragen rond het monitoren van hun proces. 

De monitoren wordt uitgevoerd door de International Commission of Jurists in Kenia. Het ministerie is opdrachtgever. Gekozen werd voor het ICJ omdat de organisatie al processen volgt van andere genocide-beschuldigden in Rwanda. Dat doet ze voor de opvolger van het Rwandatribunaal, het MICT. Volgens Justitie heeft ICJ bewezen in staat te zijn dergelijke processen te monitoren. Deze maand wordt het eerste rapport verwacht. Het ministerie maakt de rapporten openbaar en het eerste rapport zal ook naar de Tweede Kamer worden gestuurd. Als blijkt dat processen niet goed gaan dan worden passende diplomatieke maatregelen worden genomen. Wat die maatregelen behelpen, zegt het ministerie niet.

Afgelopen zomer oordeelde de rechter dat Iyamuremye en Mugimba konden worden uitgeleverd aan Rwanda. De rechter adviseerde wel beide zaken te monitoren en de rapporten openbaar te maken. Zeker ook met het oog op toekomstige uitleveringszaken. Dat laatste dreunt nog steeds onheilspellend door: hoeveel uitleveringszaken heeft het ministerie op haar bureau liggen? 

Monitoren gebeurt in het kader van artikel 6 van het Europees Verdrag van de rechten van de Mens (EVRM). Dit artikel beschermt het recht op een eerlijk proces.

Veel vragen heeft het ministerie nog niet beantwoord. Zo ben ik benieuwd naar de rol van de Nederlandse ambassade in Kigali en vind ik het belangrijk dat er inzage komt in het contract met het ICJ.De beantwoording van de resterende vragen kan echter op zich laten wachten. Er was een Wob voor nodig om het ministerie te bewegen een tipje van de sluier op te lichten.

Donderdag 19 januari 2017

Ik schrok toen ik zag hoe lang geleden het was dat ik schreef. Ik ga mijn leven beteren (goed voornemen in het alweer vorderende nieuwe jaar).

Wat betreft Iyamuremye en Mugimba heb ik weinig nieuws. Beide mannen zitten bij elkaar op de internationale afdeling van de centrale gevangenis in Kigali.Iyamuremye is niet tevreden over zijn advocaat. Die probeert hem ‘schuldig’ te laten pleiten, in ruil voor strafvermindering. Iyamuremye piekert er niet over zegt zijn familie. Ze zien de advocaat vooral als een verlengstuk van het regime, omdat hij vooral bezig is met het aantonen van schuld, in plaats van de onschuld van zijn client.  Ze zijn dan ook op zoek naar een nieuwe advocaat.

In Congo was het dus even bal rondom 19 december, de laatste officiële presidentieel dag van Joseph Kabila. Ik schreef er een opiniestuk over in de Volkskrant. Met collega Elvis was ik ook een paar dagen in Beni, om te ontdekken waarom de VN-vredesmacht maar geen einde kan maken aan de massamoorden. In twee jaar tijd werden er ongeveer 1200 mensen vermoord. We spraken met iedereen, behalve met Monusco, omdat iemand geen briefje had getekend met toestemming. Misschien tekenend voor de organisatie …!

In Frankrijk, waar ik de afgelopen weken vertoefde, was het heel stil. Bij ons op het platteland was nog niet doorgekomen dat KERSTMIS een taboe-woord was geworden en dus had ik buiten grootschalige feestelijke KERSTverlichting opgehangen die het halve dorp belichtte. Net voor KERST kreeg ik van mijn uitgever AtlasContact het bericht dat ik half januari verwacht werd voor een fotosessie. Mijn boek gaat gedrukt worden komende maanden. Titel: Rijke mensen sterven niet. (Een dwars verhaal over Congo en Rwanda).

En begin deze week ontving ik een email dat er subsidie op komst is voor onderzoek in Afrika. Kan er nog niet al te veel op ingaan, om geen slapende honden wakker te maken. Ga het samen doen met een Nederlandse collega, twee Afrikaanse, een Franse en een Duitse journalist. 

Proost, en dat het voor iedereen een heel mooi jaar mag worden!

Hoop voor Goma?

Sprak gisteren met drie jonge mensen die deel uit maken van LUCHA. Twee ervan, Serge en Rebecca, werden gearresteerd op 15 februari 2016 en opgesloten in de Gomese gevangenis. “We zijn niet bang voor risico’s. We zijn vastbesloten zaken te veranderen. We hebben de autoriteiten altijd gezien als een soort halfgoden. Wil je meer weten over de rebelse jongens en meisjes van Lucha? Lees hier verder. Meer weten over de aanloop naar de verkiezingen in Congo. Lees dan hier.

'Uitzetten? Dan verdwijn je onder de radar!'

Vorige week sprak ik met de Rwandese advocaat van Victoire Ingabire. Hij waarschuwde: Wie wordt uitgezet verdwijnt onder de radar. Er is niemand meer buiten Rwanda die kan volgen wat er gebeurt. lees hier verder

Dossier Nederland en de Rwandese genocide

Worden mijn bronnen in Rwanda beschermd?

Na de diefstal van mijn iPhone tijdens de Rwanada dag, kunnen sommige van mijn bronnen gevaar lopen. Zo simpel is het. Kan ik ze beschermen? Ik ben bang van niet. Zo zegt de Rwandese ambassade dat het hele gebeuren haar spijt en dat ze er alles aan doen om de verantwoordelijken te pakken te krijgen. Dat zegt de ambassade tegen het ministerie van Buitenlandse Zaken, zegt Buitenlandse Zaken tegen mij. Tegen collega's zegt de Rwandese ambassade iets heel anders, namelijk dat het om een individueel geval van een simpele straatroof ging. Lees hier verder over Rwanda-dag of neem een kijkje in Weblog Rwanda.

Inbraak en weer is Sylvestre op de vlucht

Bij mensenrechtenactivist Sylvestre Bwira is afgelopen week ingebroken, zijn computer en wat geld is hij kwijt. Tja, dat gebeurt, denk je in een eerste reactie. We leven nu eenmaal in een stad waar inbrekers regelmatig hun slag slaan, ondanks oom agent en honderden camera’s. Maar met een beetje meer nadenken, begon ik toch vraagtekens te zetten. Lees hier verder en leer Congolees mensenrechtenactiist Sylvestre Bwira kennen.

Buitenkatten!

Voor de liefhebbers: hieronder een foto van mijn 'buitenkatten'. Ze komen iedere avond scharrelen om lekkere afvalhapjes. Ze zijn van de buurvrouw, die heeft er een stuk of twintig. Ze slapen met zijn allen in een grote schuur, waar de buurvrouw elke ochtend om half tien de voederbakken vult met brokken. De buurvrouw slaapt overigens in haar eigen bedje in een grote villa naast de schuur. Honger hebben deze buitenkatten dus niet echt, maar wel  lekkere trek! 

Voor meer frankrijk: zie  Out in de Limousin