Verkiezingsdag: waarnemers waargenomen

Erge buitenwijk van Kigali

In de rij om te stemmen

Problemen

Hoofd Kiescommissie Karangwa probeert probleem op te lossen van mensen die in ander bureau staan geregistreerd, maar op dit bureau in Kigali willen stemmen

Om half zes zouden de waarnemers afreizen naar het eerste stembureau. Daar gingen ze zien hoe de voorbereidingen verliepen, voordat de stembureaus om 6 uur zouden openen.

Dat ging dus direct verkeerd. Chauffeur Clement was in geen velden of wegen te bekennen en kwam pas om tien voor zes op zijn gemakje aanzetten. Ach, hij had nog even de auto gewassen voor de hoge gasten.

In gierende vaart werd naar het dichtstbijzijnde stemlokaal gereden, achter de kerk van de Witte Paters, St. Famille. Daar waren de waarnemers net op tijd om waar te nemen dat kekke jongens en meisjes, gestoken in keurige witte shirts met het logo van NEC, de eed af legden. Verstaan kon ik het niet, maar ik neem aan dat ze beloofden er alles aan te doen dat de verkiezingen goed zouden verlopen. Vervolgens namen ze plaats achter tafels en posteerden acht jongens en meisjes zich bij de deur van elk van de acht lokalen waar gestemd ging worden. Voor de deuren stonden al fikse rijen te wachten.

Volgens de lijsten –ieder moet zich van te voren inschrijven en een foto inleveren- zouden hier 600 mensen gaan stemmen.

De stemlocatie was feestelijk aangekleed met guirlandes, feestpoortjes en bananenbladeren (een symbool voor welkom in Rwanda). Binnen waren de tafeltjes voorzien van een feestelijk kleedje en stonden er kleine vaasjes met bloemen. Buiten was muziek te horen.  Komt allen stemmen.  Dat was ongeveer de boodschap van het liedje volgens onze chauffeur. Dat moesten de waarnemers dan maar geloven. Checken deden zij niet. Ik wel bij een ander stemlokaal. Ik kreeg ongeveer dezelfde vertaling. Ik ga er dan maar van uit dat het klopt.

Het hoofd van de stembrigade gaf een sein en de eersten mochten naar binnen. Wat ik zag, was dat er niet meer dan drie mensen tegelijk in het stemlokaal waren. Het bleef dus overzichtelijk.

Aan de eerste tafel werd de lijst gecontroleerd met paspoort en foto. Bij de volgende werd het stembiljet uitgereikt. Dan werd gestemd in een afgesloten gedeelte en werd het papier (op een bepaalde manier gevouwen) in de stembus geplaatst. De stembus is redelijk transparant en staat midden in het lokaal. Voor zover ik kon zien hebben alle stembussen een nummer. Als er gestemd is krijgen de mensen een stempel op hun identiteitskaart en een zwarte inkt-pinknagel, om te voorkomen dat mensen dubbel of driedubbel gaan stemmen.

Wij gingen van St famille, hartje Kigali, naar de verre wijken van Kigali. Dat bleek de bush. Ver weg in de bush, tussen de bananen en de suikerrietplantages. Ook hier dezelfde feestelijke ambiance. Stemmen is een feest in Rwanda. Dat moest de waarnemers nu wel duidelijk zijn.

Zij hadden dan ook weinig commentaar na observatie van de eerste zeven bureaus.

Ik wel. Het leek wel alsof er geen enkele structuur in het observeren zat. Er werd niet gewerkt met checklists. Op mijn vraag hoe het protocol luidde, keken de waarnemers mij glazig aan. Ook de vraag hoe zij zich hadden voorbereid, werd in eerste instantie niet begrepen. ‘Ieder wordt geacht een basiskennis te hebben van Rwanda”. Of er speciale instructies waren uitgereikt gister tijdens een laatste bijeenkomst van het team?

Weer keek men mij vol onbegrip aan. “Nee hoor. We hebben mensen van de RPF ontmoet. Dat was zeer interessant. Ziet u, journalisten maken alles zo zwart-wit. Maar er is natuurlijk veel meer te vertellen.”

“Waar kijkt u nou naar? “

“Of alles ordelijk verloopt. Of mensen niet gedwongen worden. Dat soort dingen.”

“Maar u kunt toch niet zien of er druk wordt uitgeoefend? Hooguit ziet u dat er nu geen mannen met messen en geweren in het stemhokje staan om mensen te dwingen op een bepaalde partij te stemmen. Maar u weet toch niet wat er de afgelopen weken is gebeurd? De sociale druk in een dorp of stadswijk is enorm. En de inhoud van elke stembus wordt in het lokaal zelf geteld. Dan weet iedereen hoeveel stemmen de partijen kregen.”

De waarnemers knikten. Dat klopte wel. Maar ja, je kon niet zien wat je niet kon zien. En ze waren natuurlijk pas sinds dinsdag in Kigali.

Straks ga ik weer naar ze toe bij het beginpunt van deze dag: St Famille. Ik mag naar ze kijken, terwijl zij kijken hoe de stemmen worden geteld en hoe de uitslag wordt doorgegeven. Ik geloof per sms. Maar dat ga ik straks zien.