Zaterdag 24 mei 2014
'Uitzetten? Dan verdwijn je onder de radar!'
Vorige week sprak ik met de Rwandese advocaat van Victoire Ingabire. Hij waarschuwde: Wie wordt uitgezet verdwijnt onder de radar. Er is niemand meer buiten Rwanda die kan volgen wat er gebeurt.
Maar ook degenen die worden uitgeleverd lopen het risico 'in nacht und nebel' te verdwijnen. Staatssecretaris Teeven voelt er niets voor hen te laten monitoren.
De poort van gevangenis 1930, de centrale gevangenis in Kigali
Even uitleggen: er is een verschil tussen uitzetten en uitleveren. Uitleveren gebeurt op verzoek van een land omdat degene ervan beschuldigd wordt een strafbaar feit te hebben begaan in dat land. Het land, in dit geval Rwanda, wil iemand zelf berechten. Dat kan, maar mensen kunnen niet worden uitgeleverd als hun leven gevaar loopt in dat land (artikel 3 Europees Verdrag Rechten van de Mens), of wanneer ze geen kans hebben op een eerlijk proces (artikel 6 EVRM).
Uitzetting gebeurt als een land -in dit geval Nederland- vindt dat iemand niet in het land thuis hoort, ongewenst is dus, bijvoorbeeld omdat hij verdacht wordt van crimineel gedrag. Staatssecretaris Teeven sloot afgelopen januari tijdens zijn bezoek een Memorandum of Understanding (MoU) met Rwanda. Dat maakt het makkelijker om Rwandezen uit te zetten naar Rwanda. Hoeveel makkelijker mogen we niet weten, het MoU is geheim.
Wie wordt uitgeleverd, krijgt -in principe- te maken met een voor Rwandese begrippen, luxe gevangenis. Zowel de centrale gevangenis in Kigali als de internationale afdeling van de gevangenis in Nyanza voldoen aan de internationale voorwaarden. Maar als de gevangenen niet regelmatig zouden worden bezocht door waarnemers, dan zou hun situatie een stuk beroerder zijn, aldus Gatera, de Rwandese advocaat van Ingabire. Zowel wat betreft eten, beweging en huisvesting, als wat betreft de toegang tot hun advocaten, getuigenverhoren etcetera. Teeven voelt weinig voor monitoring van de mensen die worden uitgeleverd aan Rwanda, zo schreef hij in mei aan de Tweede Kamer.
Voor de mensen die worden uitgezet ligt de situatie anders. Zij verlaten het land vanuit een van de twee uitzetcentra in Nederland. Ze worden op een vliegtuig gezet en verder moeten ze maar zien. Ze moeten hun eigen opvang organiseren. Omdat veel van de Rwandezen die worden uitgezet, lid zijn van de oppositie, zullen ze in ieder geval onder stevige controle staan van het regime. Waarschijnlijk zullen ze de eerste dagen van hun verblijf, flink worden gehoord/verhoord. Het ligt voor de hand dat al hun activiteiten worden gecontroleerd en dat bij het minste of geringste, ze worden opgepakt.
De mensen die worden uitgezet, komen niet in de luxe internationale afdelingen. Zij komen in de gewone -volle- gevangenissen en zullen zich daar moeten handhaven. De omstandigheden zijn verre van ideaal en het eten is er op zijn zachtst gezegd, karig. Zonder steun van de familie wordt het zwaar en veel Rwandezen die worden uitgezet, hebben nauwelijks meer familie in Rwanda. De kans op een eerlijk proces is nihil wanneer president Kagame ervan overtuigd is dat de man of vrouw een bedreiging vormt. Zij moeten terechtstaan in de normale rechtbanken, waarvan de rechters en het openbaar ministerie matig tot slecht zijn opgeleid en zich nauwelijks onafhankelijk durven opstellen.
Wie wordt uitgeleverd, zou moeten worden berecht door een speciale rechtbank in Nyanza, met speciaal daarvoor opgeleide rechters en officieren van justitie. Maar die rechtbank is nog niet gebouwd.
Vóór de genocide hadden de meeste Rwandezen die met uitzetting worden bedreigd, een goede baan. Ze hadden gestudeerd en waren vaak directeur, agronoom of ingenieur. Een aantal van hen is zelfs door het regime gevraagd om terug te keren naar Rwanda vanwege hun kwaliteiten. Ze konden dan rekenen op een goede baan. Dat zal anders zijn als de mensen als 'ongewenst' door Nederland op het vliegtuig worden gezet. Kagame zal op zijn minst twijfelen aan hun loyaliteit, maar waarschijnlijker is het dat Kagame hen zal verdenken van banden met de FDLR, de Hutu-rebellen in Oost-Congo. Human Rights Watch publiceerde vorige week een rapport over massale verdwijningen van mensen die verdacht worden van banden met de FDLR.