Woensdag 28 mei 2014
IAB: cruciale fout in het systeem
Op het gevaar af u dood te vervelen met alwéér een stukje over Individuele Ambtsberichten, moet u maar denken dat het uiteindelijk om mensenlevens gaat. Ik ben zo'n beetje de enige journalist die zich verdiept in de materie en voel daarom een zekere mate van zendingsdrang, ja zelfs van verantwoordelijkheid. In hoeverre zich dat verenigt met het journalistieke vak, daar zit ik de afgelopen weken wel over te piekeren. Maar zolang het mijn onafhankelijk onderzoek niet in de weg staat, nee zelfs stimuleert, want ik wil precies het naadje van de kous weten, laat ik het nog even zo.
In mijn zoektocht hoe een Individueel Ambtsbericht (IAB) nu exact tot stand komt, ben ik twee dagen geleden toch wel erg geschrokken. Wat blijkt: de vertrouwenspersoon die in op dracht van de Nederlandser ambassade onderzoek doet en getuigen spreekt, is DE ENIGE die weet of getuigen betrouwbaar zijn, want hij is de enige die ze zoekt, vindt en spreekt. De getuigen vormen de basis van het rapport dat de vertrouwenspersoon maakt en dit rapport is HET ENIGE dat gebruikt wordt voort het IAB.
De landenspecialisten van de IND en de mensen van de afdeling IAB van Buitenlandse Zaken, zeggen wel dat ze de hardheid van de bronnen controleren, maar kunnen dat gewoonweg niet. Ze nemen geen retourtje Kigali om nog eens met de getuigen te spreken die de vertrouwenspersoon opneemt in zijn verslag. Ze gaan er van uit dat de collega's op de ambassade een goede vertrouwenspersoon hebben aangesteld. Dat die vertrouwenspersoon juiste getuigen zoekt en correct verslag doet van zijn bevindingen.
Maar bewijzen zijn er niet van. De vertrouwenspersoon gaat op pad zonder opname-apparaat, zonder notitieblok, zonder fototoestel. Hij maakt geen kopieën van de identiteitskaarten van de mensen met wie hij spreekt. Er is dus geen enkele zekerheid of hij wel echt met meneer X of mevrouw Y heeft gesproken. Als ik op deze manier journalistiek bedreef dan zou ik hard worden uitgelachen door al mijn collega's. Kom op Verbraeken, dat schrijf je nu wel, maar waar zijn de bewijzen?
Voor een IAB, dat in een aantal gevallen zelfs letterlijk gaat over leven en dood, zijn bewijzen niet nodig. Dat geldt overigens voor de hele procedure: hard bewijsmateriaal is praktisch in geen enkel dossier te vinden.
Het lijkt mij een cruciale fout in het systeem dat NIEMAND kan controleren of de vertrouwenspersoon met werkelijk betrouwbare bronnen heeft gesproken. In een land als Rwanda waar het regime bepaalt wat er gebeurt, waar onafhankelijke organisaties het land uit worden gezet, waar kritische journalisten en politici achter tralies verdwijnen of worden vermoord, waar de laatste tijd weer mensen verdwijnen vanwege mogelijke banden met de Hutu-rebellen, waar ook de rechterlijke macht niet onafhankelijk opereert, waar je nooit weet of iemand de waarheid spreekt of niet, lijkt me dit toch geen informatiebron waarmee iemand van genocide beschuldigd kan worden.
De zorgvuldige procedure waarnaar de ambassade, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de IND zo vaak verwijzen, is dus een schijn-zorgvuldige. De intentie mag er zijn, de realiteit is een andere.